مباحثی ناشناخته درباره استارتاپ ها

استارتاپ ها که در اساس شرکت هایی هستند برای ایجاد یک کسب‌وکار و برای تحقق رویای شغلی، پیشنهادهایی تازه و بدیع دارند و ذاتا ایجاد می شوند تا در بازارِ مقصدشان نیازهایی را به سرعت رفع کنند، موضوع مستند «لاتارینو» است. استارتاپهایی که در ایران اغلب با پشتوانه دولتی راهشان را آغاز می کنند و یا در بخش خصوصی با اقبال یا مدیریت می توانند ماندگار باشند و یا در پسِ پشتِ رنگ و لعاب برخی از آنها، چیزی جز فریب وجود ندارد، سوژه مستند مورد بحث است.

  مستند «لاتارینو» یک لیدر یا راوی در قامت پژوهشگر دارد که مدام جلوی دوربین دیده می شود و این شخص خود کارگردان مستند است که در آغاز با یک سوال، خودش و ما مخاطبان را وارد دنیای پژوهشی میدانی می کند. به همین دلیلِ غیرموجه، کارگردان در نقش بازیگر یا راویِ حاضر، خودش و شخصیتش و آروزها و علایقش را برای بیننده شرح می دهد و در اغلب لحظات مستند در بیشتر قاب ها حضور دارد. این در حالی است که گاهی در سکانسی ده دقیقه ای که به گفتگو با یک کارشناس اختصاص دارد، این تنها خود کارشناس است که سخن می گوید و چهره کارگردان در قاب تصویر بیشتر از میز و صندلی و اشیا پیرامون، کارکرد وجودی و دیداری پیدا می کند. کارگردان آنجا نشسته و چندین بار نیز در حالی که کارشناس همچنان نظرهایش را بیان می کند، کلوزاپ های طولانی از چهره ساکت کارگردان، حضور مداوم او را به رخ می کشد. چهره ای که تنها کارکرد دیداری اش، تعجب های گاه و بیگاهش از فهم ضعف های استارتاپ در ایران است. به عبارتی کارکرد غایی حضور خود کارگردان جلوی دوربین در ساحت لیدر یا راوی، معلوم نیست و مشخص نمی شود اگر دوربین بدون حضور او به روایت می پرداخت چه نقص یا کاستی رقم می خورد. شاید اگر حضور مستندساز جلوی دوربین به شکل اغراق آمیزی، چه بسا بسیار بیشتر از حالت کنونی، اتفاق می افتاد، می شد این عمل را یک ایده یا یک فرم تلقی نمود که سعی دارد خودشیفتگی یا تمایل به معرض نمایش بودنِ خودِ استارتاپ ها را به شکل کنایی یادآوری کند.

مستند «لاتارینو» جدای شکل اجرا، اما نکات بسیار مهمی درباره مباحثی ناشناخته و یا سانسور شده و یا پنهان مانده درباره استارتاپها و فعالیت هایشان در ایران دارد. نکاتی که بعید به نظر می رسد پیش از این مستند، کسی اینگونه اختصاصی و البته دقیق و کامل بدان پرداخته باشد.

 نقد شیوه دولت و یا دولت ها در ده سال اخیر در قبال موضوع و لایه های فساد در بستر ماجرا، موردی بسیار قابل احترام در مستند است که تولید کننده با اشراف بدان می پردازد. سرک کشیدن در هر حفره ای که ردی از رویای استارتاپ دارد و کشف فریب های پنهان در آن در چند نمونه در مستند اجرا می شود. به طور مثال پرده برداری از نهادها یا دفاتری با اسامی عجیب و غریب و دهن پر کن که با عنوان استارتاپ یا مراکز نوآوری، بودجه ای به خود اختصاص داده اند و عملا هیچ کاری، یعنی واقعا هیچ کاری انجام نمی دهند، در مستند «لاتارینو» موشکافی می شود. خانه خلاق نوآوری، یکی از این مراکز است که دوربین مستندساز بدانجا رجوع می کند و نتیجه اینکه چنین جایی و چنین فعالیتی از اساس وجود خارجی ندارد و تنها یک نام است و اسم یک مرکز و احتمالا به این دلیل این نام وجود دارد که بودجه ای دریافت شود برای کاری که انجام نمی گیرد یا صرفا برای بیلان کاری و اجرای تعهدات سازمانی، همچنان در حد یک اسم به حیات خودش ادامه می دهد. یا خانه خلاق قوه مقننه… این مکان هم اساسا وجود خارجی ندارد. یا مرکزی تحت عنوان نوآوری دانش بنیان که آنجا جز خرید و فروش ملک همچون یک بنگاه معمولی کار دیگری انجام نمی گیرد.

به طور کل، مستند دیدگاهی انتقادی بر وجود یا شکلگیری برخی استارتاپ ها در ایران دارد. این در حالی است که می شد چنین مراکز موفقی نیز (اگر در ایران وجود دارد) در مستند با تاکید بیشتری جلوی دید قرار می گرفت. به طور مثال اگر مستند در ورودی اش، چالش های یک فرد با فرزندش را در تماسی تلفنی با مستندساز طرح می کند، آیا این نیاز حس نمی شود تا در طول مستند راهکارهایی برای چنین نسلی برای مشاغلی جدید مطرح شود؟ یا نکته دیگری که قابل تامل است این است که در طول یک دهه فعالیت استارتاپ ها خدمتی یا فعلی یا پیشنهادی موثر توسط این شرکت ها در ایران روی نداده است؟ اگر جواب مثبت است، می شد چنین موردی با تمرکز بیشتر واکاوی شود.