راه پر پیچ و خم مطبوعات یزد

مستند به بررسی جراید یزد از بدو پیدایش و راه طولانی و سخت برخی چهره های مطرح یزدی در راه آزادی بیان می پردازد.

مستند مملو از روایاتی تاریخی است که با خوانش بخش هایی از خود جراید قدیمی که برخی از آنها بر حسب اتفاق سالم باقی ماندند، رفرنس هایی معتبر به مخاطب ارائه می شود. مطالبی که از یک سو روند تاریخی مستند را پیش می برد و از سوی دیگر محتوای خود مستند که معرفی چهره ها و جراید است را می سازد.

گفتارمتن مستند «بی نوا وطن» نیز لحنی منطبق با محتوای اثر دارد. اینطور که مستندساز، لحن، نحو و زبانی مشابه متون ارجاعی از جراید قدیمی را برای تحریر گفتارمتن خود بکار می برد. به عبارتی زبان گفتارمتن بی شباهت به زبان رفرنس هایی که از روزنامه های قدیمی ارائه می شود نیست. زبانی ادبی و رسمی که آهنگین نیز هست و یا با ریتم و موسیقی درونی جملات همراه است. کافی است به این مساله فکر کنیم گفتارمتن اگر زبانی امروزی داشت، چه اتفاقی برای مستند می افتاد؟ یقینا به این دلیل که میزان ارجاعات به متن روزنامه های قدیمی در مستند زیاد است و گفتارمتن نیز لا به لای این خوانش ها قرار دارد، این تفاوت زبانی، سکته هایی در بیان ایجاد می کرد. شکل کنونی گفتارمتن با این روش بیان، به خوبی در مستند نشسته و حس و حال و فضای اثر را دو گانه نمی کند.

بخشی از مستند به ماجرای دوخته شدن دهان فرخی یزدی و تنها تصویرسازی باقی مانده از آن رویداد اختصاص دارد. اینگونه که بحث اصلی مستند «بی نوا وطن» به تلاش ها و جرات بیان عقاید توسط روزنامه نگاران یزدی است و اینکه حتی در دورانی که هنوز مساله ای به نام مطبوعات و وظایف معمول آن امری ملموس نبود، دست اندرکاران مطبوعاتی وقت یزد، حتی درباره اتفاقی بسیار دلخراش همچون فرخی یزدی نیز اطلاع رسانی کرده اند. «محمدصادق سفینه» یکی از آنهایی است که در مستند، تلاش های جسورانه اش واکاوی می شود و عمده دست آوردهایش برای نهادینه کردن مطبوعات نه فقط در یزد بلکه مناطق دیگر و تاثیر او بر آیندگانش در معرض دید قرار می گیرد.

بررسی شعارها و لوگوی نشریات محلی نیز بخشی دیگر از مستند است. مستندساز با دقت این جملات یا تصویرسازی مندرج در بالای صفحه نشریات را تحلیل می کند تا سویه فکری گردانندگان آن را مشخص نماید.

مستند به خوبی به واسطه خود تاریخ و البته مراحل تغییر و تحول فکری نشریات، روایتی خطی می آفریند. کافی است در این مساله دقیق شویم که نشریات ابتدایی که متعلق به دوران قاجار بودند، کاملا روایات خوشایند حکومت های وقت را منعکس می کردند. به طور مثال در مستند، به روایت قتل ناجوانمردانه امیر پرداخته می شود و عکس العمل نشریات در روزهای پس از این قتل نیز بررسی می گردد. آنجایی که به شکار رفتن شاه و اوضاع آرام رعیت تیتر اصلی نشریات پس از قتل امیر است. مستند با درج چنین محتوایی، به صورت خطی ترقی جراید را از چنین وضعیت محدود و مجیزگویی به قتل فرخی یزدی و امیر پیوند می دهد. بنابراین در مستند «بی نوا وطن» می توان به روشنی علاوه بر بررسی نشریات یزد، راه پر پیچ و خم و طولانی آنها برای رسیدن به شمایلی در شان مطبوعات را به وضوح لمس نمود.