هشتمین جشنواره تلویزیونی مستند

به گزارش روابط عمومی جشنواره‌ی تلویزیونی مستند، کتایون جهانگیری از مستندسازان نام آشنای کشور است که کارهای گوناگونی را تهیه کنندگی و کارگردانی کرده است. البته علاقه او به ساخت مستندهای محیط زیستی باعث شده تا آثار زیادی را در این موضوع بسازد.

جهانگیری اخیرا به عنوان کارگردان در مجموعه مستند «چونان سرو» حضور داشت؛ مجموعه‌ای که به مفاخر ایرانی می‌پرداخت و از شبکه مستند سیما پخش شد. این بانوی مستندساز امسال با دو فیلم مستند به نام‌های «نغمه‌های لرزاده» و «قانون نانوشته» متقاضی حضور در جشنواره تلویزیونی مستند شده است. او ضمن توضیح درباره این دو مستند، درباره ساخت مستندهای محیط زیستی و جشنواره تلویزیونی مستند سخن گفته است؛ در زیر گفت‌وگوی وی را می‌خوانید.

سوال: درباره دو مستند «نغمه‌های لرزاده» و «قانون نانوشته» بفرمایید و سوژه شان را معرفی کنید.

هر دو فیلم من، در ژانر مستند پرتره (چهره‌نگاری) است و به زندگی و فعالیت‌های دو چهره نام‌آور ایرانی در دو حوزه متفاوت می‌پردازد.

مستند «نغمه‌های لرزاده» درباره آخرین معمار سنتی ایران است؛ او یکی از مشهورترین معمارهای ایرانی است، چرا که بناهایی که طراحی و مرمت کرده بسیار زیاد است و بالغ بر 800 مسجد ساخته و طراحی کرده است. او ویژگی‌های منحصر به فرد دیگری نیز دارد؛ برای مثال، با اینکه جزوء نسل آخر از معماران سنتی به شمار می‌رفته، اما دارای وجوهی در کارش بوده که او را از یک معمار سنتی متفاوت می‌کند. همین ویژگی‌ها باعث شد تا برای من جذابیت پیدا کند، اما زمانی که با سوژه بیشتر آشنا شدم فهمیدم بسیاری از بناهای ساخته شده توسط وی تخریب و یا تغییر و نوسازی شده اند. برای مثال مسجد سنگی که یکی از مساجد معروف شهر تهران و از آثار برجسته آقای لرزاده بوده به دلیل عبور یک بزرگراه تخریب می‌شود!

دوست داشتم مستندم، فتح بابی باشد بر چگونگی تخریب این آثار معماری اما رسالت فیلم شناساندن شخصیت لرزاده به مردم بود. زمان زیادی از فوت آقای لرزاده نگذشته اما متاسفانه افراد کمی با او و هنرش ‌آشنا هستند چرا که لرزاده خانه نشین شد. به نظرم معرفی کارهای برجسته و نام آشنای وی، راز جذب مخاطب به شمار می آمد پس مسیر فیلم را از نام آشناترین آثار این معمار آغاز نمودم همانند گنبد زیبای کاخ مرمر. رسالت فیلم مستند همین است، اینکه مردم ترغیب شوند تا به تماشایش بنشینند و این وظیفه کارگردان و تهیه کننده است که بهترین کار را برای ارتقای کیفیت فیلم انجام دهند.

– مستند «قانون نانوشته» چه طور؟

مستند «قانون نانوشته» نیز پرتره‌ای از محمدجعفر جعفری لنگرودی استاد برجسته حقوق و ادبیات فارسی است. این فیلم نیز روایت متفاوتی دارد و به دلیل سوژه‌ خاصش باید دقت بیشتری به شیوه روایت می‌کردم. دقت داشته باشید که در این مستند با شخصیت خاصی سروکار داریم، اطلاعات بسیار کمی از وی وجود دارد و به همین دلیل مخاطب ارتباط کمی با او می‌گیرد. همچنین به دلیل اینکه کارهای او کاملا تخصصی بوده، افراد کمی وی را می‌شناسند.

زمانی که این مستند را می‌ساختم از خود می‌پرسیدم، چرا مخاطب باید درباره این شخصیت کنجکاو باشد که او کیست و چه کرده؟ من معتقدم نام آورانِ تاثیرگذار هر کشور دارای نقاط اشتراکی با مردم آن کشور هستند. این وظیفه من است تا آنها را بیابم. مستند قانون نانوشته هم به این روش شکل گرفت. فیلم فقط به دنیای یک فرد نمی پردازد، بلکه شکلگیری شخصیت او را از میان وقایع اجتماعی و سیاسی تاریخ ساز دنبال می کند. نوع نگاه من در هر دو مستند همین بود. تنها می توانم بگویم که سعی کردم تا این دو مستند جذاب و پر مفهوم باشند تا همه کس علاقه‌مند به تماشای آنها شوند.

– موضوعات محیط زیستی همواره یکی از دغدغه‌های شما در فیلمسازی بوده است؛ آیا در این دو مستند نیز رگه هایی از این موضوع به چشم می‌خورد؟

البته هر دو مستند در حوزه متفاوتی ساخته شده‌اند. در قانون نانوشته تنها در حد یک نوک‌زدن به موضوع حفظ محیط زیست پرداختم؛ جایی که شخصیت‌ اصلی به مسئله‌ای مرتبط به محیط زیست اشاره می‌کند. و در نغمه‌های لرزاده وقتی کسی مستند را تماشا می‌کند، در جایی بیان تصویری ظریفی داشته ام برای مخاطبی که با حوصله فیلم را می بیند.

– به نظر شما سینمای مستند ما به خوبی توانسته به موضوعات محیط زیستی بپردازد؟ نقاط ضعف و قوت و یا کم کاری ها را در کجا می‌بینید؟

مستندساز ایرانی با یکسری مسائلی مواجه است که مختص به ژانر خاصی نمی‌شود. هر چند در دنیا مستندهای محیط‌زیستی جزء مستندهای هزینه بر و زمان‌بر به شمار می‌روند و تولید آنها سخت‌تر است اما در ایران، متاسفانه تفاوت زیادی بین اینگونه مستندها  با مستندهای ژانرهای دیگر نمی گذارند یعنی بودجه و امکانات در یک سطح دیده می شوند. این مسئله کارِ فیلمسازی این ژانر مرا دشوارتر می کند . بخش غم انگیز آن زمانیست که مجبور شویم از  بعضی کارها چشم‌پوشی کنیم. با این حال، خوشحالم مستندسازان فعال در این عرصه سعی می‌کنند با فداکاری خود، این کمبودها را پوشش دهند.

مهم‌ترین مسئله در حوزه مستندسازی به ویژه مستندهای با سوژه‌های محیط زیستی، اهمیت تحقیق و پژوهش قوی است. متاسفانه می‌بینیم برخی از مراکز و سازمان‌های فعال در این عرصه، بخش پژوهش را حذف کردند و بودجه تحقیق بسیار کم لحاظ می‌شود. این اتفاق در حالی است که در مستندهای محیط زیستی خارجی، پشتوانه پژوهش بسیار قوی است. پژوهش در فیلم های مستند باید جدی گرفته شود در غیر این صورت مستندهای محیط زیستی ما درگیر یک چرخه باطل از تکرار می‌شوند و موفقیت داخلی و جهانی چشمگیری نخواهند داشت.

– وضعیت مستندهایی با موضوعات محیط زیستی در تلویزیون چگونه است؟ آیا استقبالی از سوی مدیران تلویزیون به ویژه بخش‌های مستندساز برای تولید و نمایش این آثار وجود دارد؟

طی سال‌های اخیر که با شبکه مستند کار کردم، احساس می‌کنم علاقه و شوق زیادی برای همراهی با مستندسازان این رشته دارند اما اینکه چه قدر می‌توانند حمایت کنند، موضوع متفاوتی است و شاید بهتر باشد از خود مدیران این بخش پرسیده شود.

– باتوجه به اینکه تلویزیون مخاطبان زیادی دارد و از اثرگذاری اجتماعی نیز برخوردار است، آیا می‌تواند به عنوان تسهیل‌گر برای حل معضلات محیط زیستی قدم بردارد؟

صدا و سیما حتما می‌تواند کارهای زیادی در این زمینه انجام بدهد و بسیار اثرگذار باشد اما اقدامات صورت گرفته چشمگیر نیستند. باید دقت داشته باشیم ساخت مستند با سوژه‌های محیط زیستی به تنهایی نمی‌تواند در بالا بردن فرهنگ محیط زیستی مردم تاثیر زیادی داشته باشد. تمام شبکه‌ها در شکل های مختلف باید ورود کنند و برنامه سازی صورت گیرد. به کشورهای اطراف نگاه کنید؛ متوجه می شوید چگونه با کمک رسانه و از طریق انواع برنامه ها به مردم آموزش می دهند و در این زمینه فرهنگسازی می‌کنند.

فیلم مستند بیشتر از آگاهی‌بخشی، اطلاعات را بالا می برد و یا مباحث جدیدی مطرح می کند ضمن اینکه سرگرمی و جذابیت هم در مستندسازی باید جدی گرفته شود اما اگر قصد فرهنگسازی و تغییر در عادات روزمره داریم باید بخش‌های مختلف سیما از سریال و برنامه‌های تاک‌شو تا بخش اخبار فعالیت کنند و منظومه کاملی از اتفاقات را در کنار یکدیگر رقم بزنند.  

– می‌خواهم درباره تلویزیون و جشنواره تلویزیونی مستند بپرسم؛ به نظر شما رسانه ملی چه ظرفیت‌هایی برای پخش مستند دارد و چه فرصتی را می‌تواند در خدمت این بخش از سینما قرار بدهد؟

سال گذشته فرصت بسیار خوبی برایم فراهم شد که در جشنواره تلویزیونی مستند به عنوان داور حضور داشته باشم. سطح جشنواره بسیار بالا بود و به نظرم فرصت بسیار ارزشمندی برای دیده شدن آثار مستند فراهم شده بود. درست است که امکانات زیادی در فضای مجازی برای دیده شدن یک فیلم مستند وجود دارد اما به نظرم باز هم مخاطبان عادت کرده‌اند که از مدیوم تلویزیون، مستند تماشا کنند. در همه‌جای دنیا هم‌چنان بهترین مدیا برای نمایش مستند، تلویزیون است. با توجه به این موضوع، جشنواره تلویزیونی مستند اقدام بسیار خوبی است. اگرچه شاید دوره برگزاری آن کوتاه است، اما باز هم فرصت بسیار خوبی است. خوشحالم که این جشنواره برگزار می‌شود و فیلم‌های مستند این فرصت را پیدا می‌کنند که هم دیده شوند و هم نظر مردم را بگیرند و با رای مردمی به جایزه برسند.