بدون شور، بدون هیجان

مستند «نخلبرداری تفت» یک ویژگی بارز دارد که کاملاً با اصل رویداد آئینی‌اش در تضاد است.وقتی برای یک مراسم آئینی سنتی که بعد از سال‌هاویژگی‌های اصیل خود را حفظ نموده است، گردشگرانی خارجی از قاره آمریکا و اروپا، از جمله شیلیواسپانیا و چندین کشور دیگر به یزد و شهرستان تفت می‌آیند تا نخل برداری را به‌صورت زنده ببینند، نشان از اهمیت شکل برگزاری این آئین دارد. هیجانی که اجرای این آئین ایجاد می‌کند، بنا به شواهد آنچنان است که خیل عظیمی از مردم برای سال‌ها از شهرستان‌های دور در روز اجرا خود را به محل مراسم می‌رسانند. حال مستند «نخلبرداری تفت» همت گذاشته تا اصلی‌ترین دستمایه‌ی متولیان زنده‌ی این مراسم را حذف و بدون این عنصر کلیدی آئین را نمایش دهد. هیجان!

هیجان، تنها عنصری که پس از موارد مذهبی، ذات چنین آئینی است با سهل‌انگاریش گفت‌آوری توسط مستندساز در اثر وجود ندارد. مستندی 30 دقیقه‌ای که حداقل 20 دقیقه از آن، فقط تلاش دارد کرختی و سکون را به تصویر بکشد.

بدون تعارف اگر کسی چیزی از عنوان نخلبرداری نداند و پیش‌تر چنین مراسمی را در رسانه‌ها ندیده باشد، با دیدن 20 دقیقه‌ی ابتدایی این مستند، اگر قصد سفر به تفت برای دیدن اجرای زنده‌ی آن داشته باشد، از سفر منصرف خواهد شد.

این قبیل آثار جز اینکه به معرفی یک آئین با شور و هیجان زبانزدش همت می‌گمارند یا هدفی در راستای فرهنگی مرتبط با شیعیان دارند، چه نیتی را دنبال می‌کنند؟ وقتی هیجانی که ذات این آئین است در مستند شما حذف می‌شود، دیگر در لوای یک مستند چه چیزی را قصد دارید بیان کنید؟ کرختی در مستند «نخلبرداری تفت» تا جایی پیش می‌رود که فارغ از مصاحبه‌های خسته‌کننده، شاهد تصاویری هستیم که بعضاً فقط بیانگر سکون آدم‌ها و تکیه دادنشان بر سازه‌ی نخل هستند. این در حالی است که کل مراسم اصلی حدوداً در 6 دقیقه برگزار می‌شود و در طول این زمان اندک شور و هیجانی غیرقابل وصف ایجاد می‌گرددتا جایی که شکلی از گردشگری عاشورایی از قبال این مراسم در منطقه شکل‌گرفته است. سازه‌ای چندین متری در طول و عرض و ارتفاع با وزنی در حدود 5 تن بر شانه‌های سوگواران در میدانچه ی مکانی مذهبی می‌چرخد و به آشیانه‌اش تا سال آینده بازمی‌گردد! اما مستندساز از میان تمام این هیجان، فقط اندکی را به نمایش آن اختصاص می‌دهد و باقی را صرف قاب‌هایی می‌کند که هیچ انگیزشی ایجاد نمی‌کنند.

یکی از عجیب‌ترین لحظات مستند، پس از رخوتی 20 دقیقه‌ای، پرده‌برداری از خود نخل برای اولین بار است. نه نوایی و نه طبلی و حتی نه نوحه‌ای که این پرده‌برداری را در مرکز توجه قرار دهد، به هیچ حالت وجود ندارد. فقط همان صدای خسته‌کننده‌یمصاحبه‌کننده‌ای بر روی این تصویر گذاشته‌شده که بر بی‌تفاوتی مستندساز در ایجاد یک ریتم یا هارمونی اشاره دارد. با نگاهی به آرشیوهای قدیمی مستندهایی با این موضوع، حداقل لحظه‌ی به حرکت درآمدن این نخل را با تمهیداتی از قبیل دوربین و قاب تزئین می‌کنند، اما در مستند «نخلبرداری تفت» این خلاقیت برای ایجاد هیجان و شور به‌هیچ‌عنوان به چشم نمی‌آید. این لحظه، همان‌گونه در مستند نشان داده می‌شود که پلان‌های قبلی ساکن و کرخت به نمایش درآمدند.

دوربین در مستند «نخلبرداری تفت»خصوصاً در لحظات هیجانی مراسم، همچون دویدن بسیار پرشورسوگواران به سمت نخل، کاملاً با فاصله از مرکز آن قرار دارد. دوربین بر بلندای خود نخل یا با فاصله، انگار در حال ضبط مسابقه‌ای ورزشی است. بی‌شکمحل قرار گرفتن دوربین برای ثبت چهره‌ها و اَکشنی که در جمعیت وجود دارد می‌تواند کاملاً کارکرد آن را تغییر دهد. دوربینی که از بلندای جایی، ماجرا را ثبت می‌کند، یقیناً کارکرد دوربینی که با فاصله‌ی نزدیک، حالات، احساس و روح ماجرا را نمایش می‌دهد، ندارد. اینگونه است که روح آئین یا مراسم واقعی در مستند «نخلبرداری تفت» متبلور نمی‌شود و ما شاهد مستندی بدون روح و بی شور هستیم.

یکی از مهمترین ضعف‌های مستند «نخلبرداری تفت» صدای توضیح‌دهنده بر روی تصاویر است که در لحظات بسیار طولانی هیچ کارکرد تصویری ندارد. به عبارتی شنیدن این صدای مصاحبه‌ها از رادیو یا شنیدن این مستند با چشم‌های بسته، ازنظر اطلاعات، تفاوتی آنچنان با فرمت کنونی‌اش ندارد. اینگونه که حتی اگر با این گفتارمتن یا صدای مصاحبه، فقط عکس‌هایی از مراسم را شاهد باشیم نیز اطاعاتمان دستخوش دگرگونی نمی‌شود.

مسئله‌ی بعدی گویش محلی و نحوه‌ی صدابرداری است که درک معنای جملات و گفته‌ها را سخت می‌کند. بخش زیادی از اظهارنظرها به دلیل ضعف صوتی یا عدم تسلط بر گویشی بومی توسط مخاطب مستند قابل‌فهم نیست.