بازسازی بره شوران

مستندی مردم‌نگار که به یک مراسم در روستای چلگان از توابع شهرستان زنجان می پردازد. یک مراسم که ویژگی هایی آئینی نیز دارد و اینگونه است که اهالی روستا در چهلمین روز تابستان در کنار رودخانه جمع می شوند تا مراسمی تحت عنوان بره شوران را انجام دهند.

مستند در بحث زنده نگاه داشتن یک رسم و رسوم یا ثبت ویژگی ها و مراحل انجام یک آئین، قابل احترام است و مستندساز موضوعی بومی و محلی را در روستایی انتخاب و تمام جنبه های آن را نمایش می دهد. آنچه پیداست این مساله است که مستندساز برای به سرانجام رساندن پروژه به یک بسیج عمومی در روستا احتیاج داشته که به نظر در سر و سامان دادن به آن موفق عمل نموده. به عبارتی از ابتدا تا پایان مستند، می شود حضور تعداد زیادی از اهالی روستا را دید که برای پوشش اجرای این مراسم تلاش می کنند.

مستند «چلگان» بازسازی یا بدیه سازی رویداد اصلی است. یعنی به نظر می رسد این مراسم هم اکنون در این روستا با شمایلی که مستندساز نمایش می دهد، منسوخ شده و آنچه در این مستند می بینیم صرفا احیای نمادین آن با کمک اهالی است. به همین دلیل، بازسازی، صرفا مربوط به خود مراسم نیست، بلکه تمام جزئیات مستند نیز با این شیوه تولید شده است. به طور مثال بحث و جدل و دعوای دو پیرمرد روستایی با یکدیگر یا گفتگوی گلایه آمیز پیرمردی با همسرش از اینکه او را به خاطر بیماری به مراسم نبرده اند و… همگی بازی و بازیگری است و گاها این نمایشی بودن چنان توی ذوق می زند که باورپذیری اثر را نیز دستخوش آسیب می کند. به عبارتی مستندساز تلاش نموده تا مراسمی که امروزه بدین شکل با وحدت و مشارکت تمامی اهالی روستا برگزار نمی شود را از نو طراحی و با جبر خود جلوی دوربین ببرد. منظور از جبر، معنای خود کلمه نیست، بلکه نیت این است که مستند، تصویری بکر از خودِ رویداد واقعی و مراسمی که خودجوش شکل می گیرد را نشان نمی دهد بلکه بازسازی آن به شکلی نمایشی است. در خلال این بازسازی، مشخصا جزئیات، حاوی نُرم طبیعی خود نیستند و دستوری بودن کردار و اعمال در اثر به روشنی دیده می شود.

مستند «چلگان» در بخش هایی از خود، روزمرگی آدمها را به خوبی به تصویر می کشد. به طور مثال، کارهای روتین روزانه، فوتبال بازی کردن، نماهایی جداگانه از آدمها و تنوع فعالیت های همیشگی آنها و… که شور و حرارت اجتماع کوچکی را به خوبی نشان می دهد.

خود مراسم نیز با جزئیات تشریح می شود. شب نشینی اولیه برای شرح مراحل بره شوران، زنها و تلاششان برای تهیه فراورده های دامی و پختن نان، رفتن مردم به محل مراسم، شستن گوسفندان، آشتی دادن آنهایی که با هم کدورتی دارند، عاشیق خوانی و نواختن موسیقی، کشتی گرفتن، چوب بازی، پشم چینی از گوسفندان و تهیه پشم و نخ و فرش بافی… تمام مراحلی است که برای اجرای مراسم باید انجام گیرد و مستندساز نیز آنها را پوشش می دهد.