صد سال تلاش برای بقا

مستند به فراز و نشیب های پنجمین و یکی از مهم‌ترین کارخانه های ثبت شده نساجی ایران در یکصد سال پیش می پردازد. کارخانه ای تحت عنوان شماره 5 که همچون اغلب کارخانه های ریشه دار ایرانی در طول زمان، به جای ترقی و توسعه و تبدیل شدن به برندی گسترده تر یا حتی جهانی، کاملا از بین رفتند یا در حال نابودی اند. با این حال کارخانه شماره 5 شاید به شکلی معجزه وار توانست حتی پس از اعلام ورشکستگی، مجدد فعالیت خود را از سر بگیرد.

مستند «شماره ۵» با پژوهشی میدانی و کتابخانه ای و همچنین مصاحبه، تاریخ نساجی در کاشان را بررسی و به معرفی چهره های قدیمی این صنعت می پردازد. اغلب مصاحبه ها در فضای کنونی خود کارخانه صورت می گیرد و از آنجایی که مستند بستری تاریخی نیز دارد و روند احداث تا ورشکستگی و رونق مجدد را پوشش می دهد، مستندساز سعی نموده این مصاحبه ها را منطبق با مضمون هر بخش، در حال و هوایی متناسب طراحی کند. به طور مثال بخشی از مستند که به احداث کارخانه اختصاص دارد و گفتگو مربوط به این مضمون است، دوربین نیز در محلی خارج از شهر و بیابانی مستقر است. یا وقتی گفتگوها درباره زوال کارخانه در دهه هایی پیش است، مصاحبه ها نیز در کنجی از کارخانه ضبط می شود که در آن خبری از تولید نیست. اینگونه مستند تا حدودی روند تاریخی خود را با محتوای مصاحبه هایش تطبیق می دهد.

با این حال اکثر زمان مستند از گفتگوهایی تشکیل می شود که یک روند یا یک حالت ثابت دارند و مصاحبه شونده ها در وضعیتی یک شکل جلوی دوربین قرار می گیرند و فقط آنچه قرار است جذابیت مستند را ایجاد کند، کلام آنها و نکاتی است که بیان می کنند. بدین صورت مستند دارای فراز و فرودی جز بیانِ فراز و فرود خود کارخانه نیست و در اکثر سکانس ها، خلاقیتی که باید از سوی فیلمساز، مکملی بر جذابیت های کلامی و اطلاعات ارائه شده توسط کارشناسان باشد، وجود ندارد. به نظر پلان های تصاویر مربوط به ماشین آلات فرسوده و ادوات رها شده جدای اینکه در حال انتقال اطلاعاتی از سرنوشت این اشیاء هستند، جذابیت های بصری نیز دارند. تصاویری اینچنین که جذابیت دیداری ایجاد کند، می توانست فضای بیشتری را در مستند اشغال کند.

مستند «شماره ۵» شاید در ظاهر مستندی درباره کارخانه ای تحت همین نام باشد و مصایبی را که این مجموعه در نزدیک به یکصد سال به چشم دید را روایت کند، اما به دلیل پرداختن بر جزئیاتی که می تواند شامل تمام صنایع ریشه دار ایرانی نیز گردد، مستندی فراگیر به حساب می آید. مستند برای اینکه یکی از دلایل افول چنین کارخانه ای را تشریح کند، به بحث عدم رقابت مالی محصول چنین مجموعه ای با نمونه های مشابه می پردازد. چرا که قیمت تمام شده محصول، به خاطر قدیمی بودن تکنولوژی، بیش از قیمت تمام شده‌ی محصولات خارجی است و یا عدم مدیریت صحیح و عدم حمایت در امور واردات و صادرات سبب می شود تا کالای مشابه خارجی به سهولت وارد شود و رقیبی بی چون و چرا برای کالای نمونه داخلی باشد. بررسی چنین دلایلی در مستند «شماره ۵» نه تنها اختصاصا برای کارخانه مورد بحث مستند نیست، بلکه به تمام مجموعه های مشابه و کارخانجاتی که همچون کارخانه «شماره ۵» در حال تلاش برای بقا هستند صدق می کند.