یک آیتم ورزشی

وقتی تکلیفت با موضوع مشخص نباشد، نتیجه این خواهد شد که اثر بین سویه های تاریخی، گردشگری، پرتره، ورزشی، تبلیغی معلق است و نهایتا عنوانی فراتر از یک آیتم که سزاوار پخش در دل یک برنامه ی ورزشی همگانی است، نخواهد داشت. با نگاهی بر شکل روایت و به طور کل موضوعی که مستند «من یک پرنده هستم» بدان پرداخته می توان آشفتگی آشکار در آن را لمس کرد.

مستند به معرفی خانمی به نام «ژرالدین فشناخ» اهل سوییس اختصاص دارد که با زاویه ی اول شخص به معرفی خود و ورزشی که بدان علاقه مند است می پردازد.

«وینگسوت» یا پرواز با لباس بالدار، یک نوع ورزش پروازی است که در آن ورزشکار با استفاده از لباسی مخصوص که بی شباهت به خفاش نیست، با پرش از ارتفاع قادر به پرواز می شود. پروازی که نهایتا با چتر نجات به فرود منجر می گردد. بانوی خارجی حاضر در مستند «من یک پرنده هستم» علاوه بر این که علاقه اش به ورزش وینگسوت را بیان می کند، با مراجعه به مکان هایی مختلف، میزان علاقه اش بر ایران را نیز شرح می دهد. این شرح تا آنجایی پذیرفتنی است که زاویه ی اول شخص برای معرفی ایران از جانب شخصیت محوری مستند حفظ می شود، کما اینکه در برخی صحنه ها شاهدیم، دوربین مستندساز فارغ از همین شخصیت محوری اش، در جایگاه دانای کل به سیر و سیاحت و معرفی ایران می پردازد. این یک نمونه کوچک از آشفتگی از منظر زاویه دید است که مخاطب را برای بازشناخت لیدر مستند در دوراهی نگاه می دارد.

اساسا مستندی که پایانش با نمایش کنفرانس خبری یک توریست خارجی پایان پذیرد و در آن مسئولین شهری به او نشان شهروند افتخاری بدهند، جز اینکه فازی خبری داشته باشد، چه می تواند باشد؟ بخشی از مستند اختصاص دارد به صعود به یک کوه تا از آنجا پرواز این خانم توریست ورزشکار انجام گیرد و بخش دیگر به معرفی جاذبه های ایران. تشتت در انتخاب موضوع اصلی و پرداختن بر آن، آنقدری زیاد است که با وجود تمرکز مستندساز بر شخصیتی محوری، همچنان این آشفتگی بیش از هر موردی به چشم می آید. نهایتا اینکه مستندساز می خواهد بگوید ایران کشوری است با جاذبه هایی بکر و مکان هایی با شرایط بسیار عالی که می تواند در جلب گردشگر خارجی موفق باشد.

تمام اینها نمی تواند درج عنوان «مستند» با زیره کاری هایش را توجیه کند. روایت زمانی می توانست در مستند «من یک پرنده هستم» انسجام لازم را داشته باشد که چالشی برای تحقق این پرواز در اثر گنجانده می شد؛ یا حداقل توصیفی کامل از مشقت ها و یا خطرات آن بیان می گردید. بی شک چنین پروازی خطراتی در خود دارد که پرداختن بر آن مستند را با کشش بیشتری همراه می کرد.

در حالت کنونی، بی شک نمی توان جز نام «آیتم» عنوانی دیگر بر آن نهاد؛ چرا که همه چیز با حالتی گزارشی و خبری ارائه می شود. شخصیت محوری فقط در حد و اندازه ی یک گردشگر تیپیکال با یک ویژگی عام در قالب یک رشته ی ورزشی معرفی می شود. او هیچ تفاوتی با مثلا یک بندباز که به ایران می آید تا در جشنواره های بندبازی در صخره ها شرکت کند ندارد. این نقد بدان جهت بر مستند وارد است که عنوان اثر دقیقا اشاره بر یک شخصیت منحصر به فرد دارد؛ اما مفاد آن به هیچ عنوان در قواره ی معرفی کامل یک فرد منحصر به فرد نیست. مستندساز جز در چند مورد کوتاه به شخصیت پردازی نائل نمی شود. به طور مثال آنجایی که زن از مخالفت خانواده اش برای رفتن به ایران می گوید، یا نوع و جنس روابط زن با ایرانی های گروه کوه پیمایی، مواردی انگشت شمار و بسیار محدودند که به واسطه ی آن مستند از خلق شخصیتی عام به خاص به صورت مختصر تغییر موضع می دهد.

در حالت کنونی، مستند «من یک پرنده هستم» تنها دورنمایی از شخصیت محوری اش ارائه می کند که به هیچ وجه شایسته ی عنوان مستند و موضوع آن نیست. حتی اگر مستند به جای اینکه در پلان های ابتدایی، صعود گروهی از کوه نوردان و بانوی خارجی به کوه برای پرواز را نشان میداد، لحظاتی را به تصویر می کشید که در آن این زن مقدماتی برای پروژه اش را شرح میداد، همچنان جای امیدواری بود تا با این زمینه چینی، شخصیت او بیش از حالت کنونی آشکار شود؛ اما مستندساز همچنان سویه ی خبری و گزارشی را تنها برای نمایش بدون کنشِ پروژه ی این زن خارجی انتخاب می کند. تصور اینکه در پلان های ابتدایی به طور مثال ببینیم که این زن خارجی برای دریافت مجوز پرواز از مسئولین محلی چه تلاشی نموده است، یا چگونه توانسته بالگرد دولتی ایران را به کار گیرد، کمک می کند تا به روایتی دراماتیک برسیم. هیچ عملی جز همان پرواز با «وینگسوت» در مستند به چشم نمی خورد. تلاش مقدماتی زن برای تحقق پرواز، کاملا از مستند حذف می شود تا فقط شاهد تماشای یک آیتم باشیم نه یک مستند!