یک کولاژ تکراری از اخبار و آرشیو

مستند آرشیوی «ماموریت یازدهم» نیز همچون بسیار، مستندهای انتقادی ساده انگارانه تولیدی داخل که سوژه ای متعلق به گذشته یا خارج از کشور دارند، کاملا آرشیوی و فاقد هیچ تصویر اورجینال و یا حتی بازسازی است. به نظر می رسد اصلی ترین دلیل تولید چنین آثار بی کیفیت و از پایه آرشیوی که حتی موضوع و سوژه و یا زاویه ی انتقادی اش هم تکراری است، به دلیل فاز تبلیغاتی است که تولید کنندگان یا تهیه کنندگان چنین آثاری دنبال می کنند و از اساس به دنبال تولیدی هنری یا ارزشمند نیستند. کافی است در اینترنت این عبارت را سرچ کنید: «نظریه‌های توطئه فرود بر ماه» و اولین خط سایت دانشنامه ی اینترنتی ویکیپدیا درباره موضوع جستجو شده را مطالعه نمایید. چطور ممکن است اصلی ترین ایده و مهمترین دست آورد مستندی تحت عنوان «ماموریت یازدهم» را در همین خط اول ویکیپدیا ببینید؟

«نظریه‌های توطئه (به زعم مخالفان نظریه) فرود بر ماه یا نظریه جعلی‌بودن فرود بر ماه: با اشاره به نکات مبهم برنامه‌های تبلیغاتی آمریکا در دوران جنگ سرد به این نتیجه می‌رسد که همه یا برخی از سری مأموریت‌هایی که در بین سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۲ میلادی به عنوان پروژه آپولو شناخته می‌شوند وجود خارجی ندارند و ساختگی هستند.» (منبع: خط اول این صفحه از ویکیپدیا)

به هیچ عنوان به تدوین، نوع پرداخت موضوع و باقی تلاش تولید کنندگان مستند «ماموریت یازدهم» کاری نداریم. فقط می خواهیم به سوژه ی اصلی مستند بپردازیم؛ اما قبل از این مهم، یادآروی چند نکته ضروری به نظر می رسد.

«ماموریت یازدهم» آرشیوی است و این بدان معناست که تمامی تصاویر از فیلم های مستند و خبری گذشته تهیه شده است.

تا اینجا هیچ مشکلی برای ساخت مستندی آرشیوی متوجه تولید کننده مستند «ماموریت یازدهم» نیست، اما مساله ی مهم این خواهد بود که تمامی این مستند، درباره ی موضوعی است که بارها و بارها در موردش تولید مستند و آیتم خبری و متن نوشته شده است. به عبارتی با جستجویی ساده در اینترنت، فارغ از هزاران مطلب نوشتاری در مورد نظریه ی توطئه فرود به ماه، می توان موارد متعدد تصویری را یافت که در کلیت، موضوعشان همین مستند «ماموریت یازدهم» است. سوال این است، «ماموریت یازدهم» برای چه تولید شده است، وقتی عین همین سوژه با همین چالش و با همین نگاه انتقادی قبلا تولید شده است؟ آیا مستند «ماموریت یازدهم» فقط یک بازسازی آرشیوی از مستندهای قبلی و آیتم های خبری است که به موضوع «نظریه‌های توطئه فرود بر ماه می پردازد؟ یا اینکه ایا مستند «ماموریت یازدهم» فقط برای این تولید شده است تا یک بار دیگر آثار قدیمی با موضوع مشترک را با فرمی جدید مونتاژ نماید؟ جواب احتمالا مثبت است. چرا که هیچ نگاه جدیدی و هیچ چالش تازه ای در مستند مورد بحث به میان کشیده نمی شود. موضوع مستند را علاقه مندان به بحث سفر به ماه محال است در جایی ندیده یا نخوانده باشند.

با این حال چنین مستندهایی یقینا فقط بر موضوع پایه تاکید ندارند و دلایل را بررسی می کنند. به این معنی که مستند «ماموریت یازدهم» نیز فقط بر نظریه توطئه فرود بر ماه نمی ایستند و دلایل شکل گیری این ماجرا را بررسی می کند. اما این دلایل نیز تکراری است. به عبارتی موضوع جنگ سرد که به عنوان محملی برای توجیه نظریه توطئه ارائه می شود، در مقدمه ی طولانی مستند «ماموریت یازدهم» تشریح می شود. پس نتیجه می گیریم این مقدمه که در افتتاحیه مستند آمده است، برای مستندساز اهمیت بسیار بالایی در پیش برد فرضیه اش دارد. مقدمه و دلیلی که در خط اول ویکیپدیا به آن بر می خوریم.

ماجرا به شدت ساده است. مستند آرشیوی است و تولید اورجینال تصویر ندارد و ما به عنوان مخاطب منتظر حداقل اطلاعاتی تازه در ساحت گفتار متن یا موضوع پژوهش یا بررسی دلایل هستیم، اما این دلایل هم از جایی دیگر کپی شده است. سوال این است چنین مستندسازانی چه تعریفی از تولید مستند دارند؟ آیا فقط تشکیل یک کولاژ با اطلاعاتی ویکیپدیایی می تواند عنوان ارزشمند مستند را یدک بکشد؟ متاسفانه چنین آثاری آنقدر در موارد متعدد دچار نقص هستند که حتی در نوشتاری تحلیلی نیز نگارنده به جای کشف نکته ای در متن مستند، دائما رو به پرسیدن سوالاتی می آورد که از روی درماندگی است.

 «آرشیوی بودن تمام و کمال چنین آثاری را تحت لوای یک گونه ی مستند، می پذیریم اما آنچه ورای بهره برداری از هر پلانی از آثار دیگران، خودنمایی می کند و آن امر کاملا تحت نظارت مستندساز آرشیوی است، پژوهش است. اینگونه که چنین مستندسازانی چند ابزار برای دفاع از محصول مستند خود دارند: همچون شکل تدوین، جنس و لحن و نحو گفتارمتن و نهایتا خود موضوع و پژوهشی که برای آن آنجام می دهند. مستندسازان آرشیوی از آنجایی که چیزی تحت عنوان تولید تصویر تازه ندارند، تمام بار جذابیت را بر روی مواردی می گذارند که نام برده شد و در این میان علاوه بر شکل تدوین، خود پژوهش اهمیت بسیار زیادی می یابد.» اگر به این موضوع طرح شده در مورد مستندهای آرشیوی اعتقاد داشته باشیم، باید بپذیریم در مستند «ماموریت یازدهم» حتی مستندساز از معدود ابزار خلاقه اش یعنی پژوهش هیچ بهره ای نبرده است. به عبارتی پژوهش تنها یافتن اطلاعاتی قدیمی و سرهم کردن آن در فرمی جدید نیست بلکه کشف نکاتی است که پیش از این توسط پژوهندگان قبلی بررسی نشده اند. مستندی که حتی فارغ از اینترنت می توان اطلاعاتش را در مطالب زرد رسانه های زرد در قالب دانستنی های سرگرم کننده نیز یافت.