فروتنی در بیان جذابیت بصری

غالبا مستندهای حیات وحش را به مشقت تولید آن می شناسند. حتی پژوهش ها و به طور کل پیش تولیدِ چنین آثاری نیز دردسر های محیط زیستی و مجوزهایی فراتر از مجوز نرمال تصویربرداری و پروانه تولید یک فیلم معمولی را دارد. مستند «مرغ آتش» ایده ای جالب دارد و آن حذف جذابیت خود سوژه ی حیوانی، یعنی فلامینگوها در مکانی به شدت زیبا و برجسته کردن جذابیت چگونگی تولید است. به همین دلیل است که خود مستندساز در حرکتی به شدت قابل تامل، قابی روتوش شده از نظر رنگ و نور در پایان مستند را با قابی موازی، بدون هیچ تزئینی به رخ می کشد تا به ما بگوید، طبیعت، آنچه در مستند می بینید ممکن است از خود واقعیت زیباتر به نظر برسد. اینجا فیلم است و شما به عنوان مخاطب در حال تماشای بزکی از مشقت واقعیت هستید.

مستندهای حیات وحش، غالبا مخاطب را درگیر زیبایی محیط و سوژه ی خود می کنند و معدود مستندهایی از این دست نیز هست که همراه با روایتی پژوهشی، مصائب تولید را نمایش دهد.

مستند «مرغ آتش» تاکید را بر چگونگی تولید و یک فروتنی در بیان جذابیت هایی که می سازد می گذارد. بدین صورت که ما به عنوان بیننده بیش از آنکه درباره ی زیست جانور مورد بحث، اطلاعاتی کسب نماییم، درباره روش فیلم سازی با موضوع حیوانات و رنجی که در پشت دوربین رخ می دهد، مواجهیم.

این روش تولید یا شیوه ی مستندسازی، در فیلم مستند «مرغ آتش» یک جور فرار از مستند علمی و نزدیک شدن به پروژه ای درباره ی خود مستند حیات وحش است. مستندساز با تغییر زاویه دید، با یک تیر، دو هدف را نشانه می رود. یکی اینکه مخاطب، آگاهی بسیار کاملی از طاقتفرسایی چنین تولیداتی کسب می کند و در لابه لای این آگاهی، با موجودی به نام فلامینگو در زیستگاهی متعلق به ایران آشنا می شود. در حالی که اگر چنین زاویه دیدی انتخاب نمی شد، تنها سویه ی پژوهشی و علمی رویداد مورد توجه قرار می گرفت و این مستند همچون آثار بی شمار مستندهای حیات وحش، هیچ گونه مزیتی در قبال سوژه نداشت.

چالشی که مستندهای جانوری با آن دست و پنجه نرم می کنند، میزان ارزش گذاری هنری آن، توسط برخی مخاطبان حرفه ای سینمای مستند است. در این گونه از تولیدات مستند، اعتبار کار، وابسته به تکنولوژی و دست آوردهای نوینی است که سوژه ی جانوری را در حالتی نزدیک تر و طبیعی تر به تصویر بکشد. یا اینکه اعتبار اغلب آثار مستند حیات وحش به کشف هایی تازه و علمی از یک گونه ی جانوری است که مستندساز با به تصویر کشیدن آن و بیان این نکات تازه، تازگی را بر اثر خود نیز می افزاید و همین سبب می شود تا مخاطبان نیز به بدان روی خوش نشان دهند. با این حال می توان پذیرفت که اغلب آثار مستند در حیطه ی حیات وحش، به مرور زمان کارایی خود را از نظر علمی یا جذابیت تکنولوژیک از دست می دهند و همین سبب می شود تا یک سوژه ی تکراری، بارها توسط گروه های مختلف تولیدی در طول سالها و دهه ها مورد توجه قرار گیرد و مستندهایی به روزتر از سوژه، تولید گردد. به طور مثال پیشرفت تکنولوژی و ساخت دوربین های تصویربرداری در شب، سبب شد تا مستندهای حیات وحش درباره ی شیرهای آفریقا وارد فاز تازه ای شود، چرا که چنین دوربین های حساس به گرما، برخلاف دوربین های دید در شب قدیمی، هم کیفیت بیشتری برای تصویربرداری در تاریکی شب را داشتند و هم اینکه بیش از گذشته می توانستند جزئیات سوژه ی حیوانی را از فاصله ای نزدیک تر در حیات شبانه اش ثبت کنند. همین سبب شد تا مجدد گروه های مختلف مستندسازی حیات وحش جذب کار در حیطه شوند.

اما مستند «مرغ آتش» هیچ کدام از موارد یاد شده نیست. اساسا جذابیت این مستند بر تکنولوژی استوار نیست تا چالش های محدودیت زمانی و تکنولوژی شاملش شود. این اثر بر رنج تولید کننده و عوامل تولید و عشقی که می تواند در طول چندین سال و برای دوازده سفرِ مشقت بار منتج به ساخت چنین مستندی شود، استوار است. به همین دلیل است که مستندساز برای حفظ ایده و ارائه ی آن، راه رسیدن به لوکیشن اصلی فلامینگوها را با دقت نشان می دهد و مو به مو لحظات سخت مسیر را به تصویر می کشد. پاهایی که روی نمک داغ می سوزند، زخم هایی که با نمک کف زمین، بیشتر از حالت معمول دردآورند، آفتابی که تاب و توان گروه را می گیرد، سرمای شبانه ای که مجال خواب به عوامل تولید نمی دهد، حتی تهوع یکی از عوامل که در حالت معمولدر محصول نهایی مستند حذف می شود اما اینجا با تاکید می بینیمش و مواردی از این دست، باید در چنین مستندی وجود داشته باشد تا ایده ی اصلی بیشتر از پیش نمایان گردد.

گفتارمتن نیز در راستای تحلیل این نوشتار قرار دارد. متنی که بیان می شود اغلب در رد جذابیت تصاویر است و ما را بر این نکته وا می دارد که بیشتر بر اهمیت خود تولید چنین آثاری دقت کنیم تا آنچه به عنوان تصویری از حیات وحش می بینیم.

مستند «مرغ آتش» اثری به شدت جذاب هم از نظر فرمی و هم از نظر حیات وحش است. مستندی که هم رویه روتین چینین آثاری را بر هم می زند و هم اینکه نگاهی تازه به پشت صحنه ی آثار حیات وحش دارد.