فارغ از پرداخت

کل مستند توضیحی ساده و بی پیرایه در مورد یک جشن سنتی است که همزمان با برداشت گندم در یکی از مناطق استان اردبیل توسط کشاورزان صورت می گیرد. این جشن در قالب روایتی کوتاه از ناتوانی یک کشاورز بیمار و مسن در جمع آوری محصولاتش شروع و با همدلی اهالی و یاری رساندن به او پایان می پذیرد.

علاوه بر معرفی این سنت تحت عنوان «الله لاما» که معنی برداشت و پایان جمع آوری محصول زراعی می دهد، موضوع فرعی دیگری نیز در مستند وجود دارد که مستندساز چند بار بدان اشاره می کند. بحث اینکه روستای نمونه در مستند دارای ساکنانی سنی و شیعه است که فارغ از تفکر مذهبی شان دارای همدلی و اتحاد هستند.

دیدن چنین تولیداتی یک سوال ابتدایی را طرح می کند و اینکه اثری که برای گفتگو درباره آن، جز شرح صحنه های خود فیلم هیچ واکنش یا تحلیلی را برنمی تابد، آیا از اساس می توان نام مستند بر آن نهاد؟ هیچ جذابیت دیداری و شنیداری جز اینکه متوجه می شویم چیزی تحت عنوان «الله لاما» به عنوان یک رسم یا جشن در جایی از ایران وجود دارد در مستند به چشم نمی خورد. برای فهم این نکته کافی است تا تولیداتی مشابه این مستند در راستای معرفی آئین ها و رسوم را بیاد بیاوریم. نمونه ها بسیار زیاد است که اینجا مجالی برای معرفی آنها نیست و نام بردن از آنها امکان قیاس را فراهم می کند که از آن پرهیز می کنیم. تمامی این آثار فاخر داخلی که درباره رسم یا جشن یا آئینی سنتی هستند، قبل از هر چیز به سویه ی نمایشی یا اجرایی یا کنشی که در سوژه نهفته است تاکید دارند. به طور مثال (بدون قیاس) «باد جن» ناصر تقوایی بیش از آنکه سوژه را با گفتارمتن توضیح دهد، خودِ مراسم را به تصویر می کشد و از دل این تصاویر، جذابیت دیداری ایجاد می کند.

 در مستند «الله لاما» با قطعیت می توان گفت، مستندساز به جز همان توضیح خشک و یک روایت مختصر از بیماری یک کشاورز مسن، هیچ تمهیدی برای بیان نمایشی سوژه ندارد.

در تمام مستند، شما چند باری، چند کشاورز را می بینید که به نشانه ی پایان برداشت محصول، عبارتی را تکرار می کنند که هیچ پرداختی بر آن نشده است. تصور اینکه می توان از همین برداشت محصول با زاویه های مختلف دوربین یک ریتم فوق العاده ایجاد نمود یا با موسیقی در چنین مواردی که دست مستندساز از اعمال نمایشی کوتاه است، می توان جذابیت خلق کرد، اما مستندساز به هیچ جنبه ای از خلاقیت و امکانات روی نمی آورد، یقینا دشوار است و جای بحث دارد. دوربین بدون هیچ فرمی، تنها در قامت یک ناظر،شبیه مجسمه، ایستاده و از مراسم تصویر می گیرد.

حتی در شرایطی که سوژه، امکاناتی به مستندساز برای خلق صحنه هایی درخشان نمی دهد، یقینا جنبه های تکنیکی و فرمی می تواند به داد اثر برسد. به طور مثال مستندی در مورد یک مراسم مذهبی در یزد، آنقدری جذابیت نمایشی دارد که دست مستندساز برای خلق تصاویری قابل اعتنا بسته نباشد، اما وقتی خود سوژه آنچنان چالش برانگیز یا پر و پیمان نیست، بی شک امکانات دیگری در هنر فیلم هست که دست مستندساز را برای تولیدی آبرومند باز نماید.