پرسه ای جذاب به مدت 400 سال

هم پژوهشی قابل اعتنا و هم تدوینی کارآمد، مستند «خیابان» را از اثری که می توانست نهایتا گزارشی معمولی از یک خیابان باشد به مستندی با ارزش در رده ی خود در حوزه ی میراث فرهنگی و معماری شهری تبدیل کرده است.

آشنایی با قدیمی ترین خیابان ثبت شده در ایران که با تعریف امروزی خیابان سازی در دوران صفویه در قزوین ساخته شد، در مستند «خیابان» از جنبه هایی مختلف از اسطوره شناسی تا شهرسازی مدرن بررسی می شود. خیابان سپه واقع در قزوین که در طول عمر خود با نام هایی همچون «خیابان»، «دولتی» و «شهدا» نیز نامیده شده به عنوان اولین رکن از ساخت و ساز های شهریِ مدرن قلمداد می شود که دیگر با شکل و شمایل و تعریف قدیمی از معبر و گذرگاه و جاده تناسب ندارد. در گذشته، خیابان بیشتر معبری بود با میدان و میدانچه هایی که بدون هیچ طراحی از پیش تعیین شده ای شکل می گرفت و اما خیابان سپه در حدود 400 سال پیش با اصول معماری شهری بنا گردید. این خیابان در دوران صفویان و پس از انتقال پایتخت از تبریز به قزوین احداث شد و یک سوی آن به مسجد جامع قزوین و سوی دیگرش تا سردر عالی قاپو امتداد دارد.

در برخی صحنه ها فواصل تاریخی به یکدیگر گره می خورد. گذشته و اکنون با هم تلاقی دارند، اما خللی در روایت خطی ایجاد نمی شود.

مستند «خیابان» صاحب پژوهشی فراگیر است. تمام جزئیات و رویدادهای کلیدی مرتبط با این خیابان چه با اشاره ای مختصر و یا با بررسی مفصل در اثر به چشم می خورد. به عبارتی با دیدن مستند «خیابان» هم تاریخ خود سوژه را شاهد خواهیم بود و هم بخشی از تاریخ شهر و رویدادهایی که حول سوژه در مدت زمان 4 قرن رخ می دهد.

بررسی اساطیر یا باورهای اساطیری و افسانه هایی که در جغرافیای منطقه شکل گرفته یا در آن تاثیر داشته، همچون باورهایی برای بادهای شمالی و جنوبی، مواردی از نکاتی جزئی است که در ادامه ی مستند توانسته بیننده را با اشراف بیشتری بر لایه های پنهان محیط و عقاید و باورها همراه کند.

آرشیو عکس و فیلم و تصاویر طراحی شده از گذشته، بخشی از رویدادهای گذشته ی سوژه را نمایش می دهد و گفتارمتن نیز با اتکا بر تاریخ و منابع پژوهشی، اطلاعات درخوری به بیننده منتقل می کند.

از نظر تدوین نیز، مستند ریتمی آهسته و بعضا کند دارد. مخصوصا شروع مستند که به آرامی حرکتی رو به جلو دارد و دوربین با پرسه زدن در خیابان یا موزه یا حوالی خیابان و بناهای آن، همواره بیننده را در جایگاه یک سیاح که در حال گشت و گذار زمینی و هوایی در طول دایره ی زمانی 400 ساله است قرار می دهد. طراحی تدوین در مستند «خیابان» به نظر کارآمد و فنی است. حسی که قرار است سوژه در خلال این حرکت چهار قرنی منتقل کند احتمالا با همین شیوه ی تصویربرداری محقق می شود و شیوه های دیگر تصویربرداری و چینش پلان ها در پی یکدیگر چنین کارکردی نخواهد داشت. به عبارتی دوربین به تمامی در خدمت سوژه و محتوایی است که کلیت مستند در حال ارائه ی آن است.

در برخی صحنه ها فواصل تاریخی به یکدیگر گره می خورد. گذشته و اکنون با هم تلاقی دارند، اما خللی در روایت خطی ایجاد نمی شود. به طور مثال در گذشته ی دور، مراسم گرگ بازی و نمایش های خیابانی و میدانی در گشتره ی خیابان با تصویر سازی در مستند به نمایش در می آید و این تصاویر به معرکه گیری های اکنونی در این نقطه با تصاویری امروزی برش می خورد. به گونه ای که حیات فرهنگی خیابان را می شود در محدوده ی زمانی گسترده ای با چنین تدوینی لمس نمود.

مستند «خیابان» هم معرفی قدیمی ترین خیابان ایران است و هم مستندی اجتماعی و سیاسی که سعی در معرفی تمام و کمال یک میراث دارد و البته برای حفظ آن نیز راهکارهایی در مستند ارائه می شود.