جذابیت عدم حضور دوربین

حضور دوربین و حس نمودنِ این حضور توسط مخاطب، برای برخی فیلمسازان در شیوه هایی از تولیدات مستند، گاهی چالشی اساسی است. به عبارتی در برخی از شیوه های اجراییِ فیلم مستند، مستندساز تلاش دارد دوربین و حضور علنی آن را پنهان کند تا واقع نمایی اثر دستخوش تردید نگردد. برخی از مستندسازان در طول تاریخ سینما شیوه هایی نوآورانه برای این پنهان سازی ارائه نمودند تا در راستای نوع و جنسِ اثر، هماهنگی بیشتری از منظر محتوا و فرم ایجاد شود. مستند «آنجا سپیده‌دم» گرچه صاحب نوآوری در فرم «سلفی بیوگرافی» نیست اما به نظر برای همان مقوله ی پنهان سازیِ دوربین و البته هماهنگی بین فرم و محتوا دارای اعتبار و ارزش است. چرایی این پنهان سازی را در ادامه بررسی می کنیم.

مستند «آنجا سپیده‌دم» رویدادی دارد که در حالت روتین می تواند به مراتب، یکی از تکراری ترین روش های روایت را به خود ببیند، اما اینجا جنس و زاویه ی دوربین و سلفی بودن آن کمک بسیار زیادی برای شکستن نرم کلیشه نموده است.

«آنجا سپیده‌دم» به زندگی یک پرستار بخش سوختگی بیمارستانی در شهر مشهد می پردازد که با وجود بحران کرونا تغییر پست می دهد و داوطلبانه به بخش بیماران کرونایی می رود. با این وجود، روایت مستند شامل همین تغییر شیفت و نوع کار و خطرات احتمالی آن، دوری از خانواده، ترس از کرونا و ابتلا به آن، خستگی کار مفرط در بخش بیماران کرونایی، مواجه با مرگ بیماران و موضوعاتی فرعی شبیه به این است. نکته ای که سبب جذابیت دو چندان این روایت ساده و البته تکراری در بین مستندهای مربوط به بحران کرونا، شده است، زمان روایت است که مصادف با ایام نوروز و تعطیلات آن و دید و بازدیدهاست. به عبارتی محتوایی همچون ایثارِ یک پرستار در قبال بیماران کرونایی در «آنجا سپیده‌دم»، زمانی دوچندان به چشم می آید که ما شاهد روزهای نوروز و برجسته شدن تنهایی شخصیت محوری هستیم. اینگونه که حضور داوطلبانه ی پرستار در بخش کرونایی های بیمارستان و همنشینی آن با روزهای نوروز سبب می شود تا اندک خلوت او در خانه یا در محیط کار با فضایی اندوهناک همراه باشد و این تنهایی با زجر بیشتری لمس گردد. چنین نکته ای می تواند به انتخاب زمانی صحیح مستندساز مربوط باشد که دوره ی تصویربرداری را درست در چنین روزهایی برمی گزیند. چیزی که می توان آن را در چینش صحیح یک فیلمنامه یا طرح برای گونه ی مستند قلمداد نمود. به عبارتی الصاق عنوان فیلمنامه برای گونه ی مستند که اهم رویداد در لحظه ی تصویربرداری رخ می دهد همچون فیلم داستانی گاها شایسته نیست و کارکردهای فیلمنامه در سینمای داستانی و مستند متفاوت است، اما آنچه در مستند «آنجا سپیده‌دم» در زمینه ی فیلمنامه اتفاق می افتد، همان زیرکی یا خلاقیت برای ارائه ی یک طرح در جهت خلق موقعیتی جذاب تر است. زمان نوروز سبب شده است تا رنجی مضاعف از خود بیماری کرونا در درون شخصیت اصلی شکل بگیرد.

مستند «آنجا سپیده‌دم» رویدادی دارد که در حالت روتین می تواند به مراتب، یکی از تکراری ترین روش های روایت را به خود ببیند، اما اینجا جنس و زاویه ی دوربین و سلفی بودن آن کمک بسیار زیادی برای شکستن نرم کلیشه نموده است. آنچه این دوربین را صاحب ارزش هنری و خلاقه می سازد همان نکته ای است که در ابتدای نوشتار در بحث پنهان سازی دوربین طرح شد. چگونه می شود روش سلفی بیوگرافی را برگزید و دوربین را با شمایلی پنهان شده در محصول نهایی مستند ارائه نمود؟ در اغلب صحنه ها، واقعیت بدون دستکاری و نمایشی سازی به تصویر کشیده می شود. به طور مثال در خانه در لحظات خداحافظی پرستار از همسرش برای رفتن به بیمارستان کرونایی ها، زن از تصمیم او ناراحت است و هیچ پاسخی به پرسش های او نمی دهد و به اصطلاح با همسرش قهر است. شائبه ی بازسازی یا انگ نمایشی بودن به هیچ عنوان برای این صحنه شایسته نیست. زن در حالت بسیار عادی و معمولی در حال سپری کردن زندگی عادی خودش و انجام اعمال و رفتاری عادی است. دلیل چنین حالتی در رفتار زن و مرد، دوربینی است که دیده نمی شود. اینگونه که سلفی گرفتن دائمی پرستار از خودش و تصویر برداری همیشگی او از محیط خانه، سبب شده است تا حضور دوربین بعد از تصویربرداری های طولانی دیگر احساس نشود. بنابراین انتخاب سلفی بیوگرافی برای اجرای این مستند تکنیکی است به شدت کارآمد تا با ذوب شدن دوربین در خانه، رفتار خصوصی یک زن و شوهر و کودکشان از حالت عادی بیرون نیاید. حضور یک فیلمبردار غریبه که می تواند محیطی خودمانی را دستخوش تغییر کند، در مستند «آنجا سپیده‌دم» جایگزین خود همسر یا پرستار شده است تا او خصوصی ترین لحظات خانه و بیمارستان را ثبت کند. چنین تکنیکی به شدت برای مستندی که می خواهد فردی و درونی به شخصیت محوری اش بنگرد کارآمد است.