توسعه و نابودی یک جامعه ی کوچک

وقتی عوامل یک مستند برای توصیف کامل یک شکنجه ی روحیِ مردمی روستایی توسط کلونی قدرت، اجازه ی نزدیک شدن بر سوژه و محیط پیرامون آن را ندارند، مستندساز با در اختیار داشتن حداقل امکانات و کمترین منابع با اتکا بر یک عکس، موضوع را تشریح می کند. چنین زاویه ای برای اجرا در مستندی کوتاه که دست عواملش از هر منبعی کوتاه است، جالب به نظر می رسد.

«آه ای وطن»مستندی کوتاه درباره ی ساکنان قدیمی یک روستا به نام «گلابر علیا»ست که به دلیل ساخت یک سد، به روش ها و حیل، توسط مسئولین دولتی مجبور به ترک زادگاه خود و کوچی تلخ به شهرهای اطراف شده اند. مستند گفتگوهایی با ساکنان قبلی این روستا دارد و نوستالژی و غم دوری از وطن که برآمده از بی وطنی و سرگردانی است را شرح می دهد. با این حال آنچه روایت را انسجام می دهد عکسی است که یک عکاس از روستا قبل از احداث سد ثبت نموده و این فریم، تنها یادگار آن منطقه است.

مستند «آه ای وطن» اثری کوتاه است که پیامدهای توسعه را نیز نشانه می رود.

مستند به خوبی فرسایش روحی مردمی را بیان می کند که در زمینه هایی مختلف، از این رویداد آسیب دیده اند. دق کردن، سرطان، بی خانمانی و اجاره نشینی، عدم عادت به محیط جدید زندگی حتی آب آشامیدنی اش، بی کاری، اعتیاد، تغییر شکل زندگی و حتی گرسنگی… مواردی است که این ساکنان قبلی روستا در طول گفتگوهایی تلخ بدان اشاره می کنند.

نکته ی جالب در مستند یافتن این اهالی رانده شده از زادگاه و گفتگو با آنهاست. اینکه مستندساز توانسته تعدادی از آنها را بیابد و رنجی که پس از سالها می برند را از زبان خودشان در اکنون شاهد باشیم، موردی است که توانسته خلا تصاویر مربوط به خود محیط و سوژه را پوشش دهد. گفتگوها با روندی صعودی از امر تلخ تا تلخ تر و تلخ تر ادامه می یابد. بدین گونه که هر چه به انتهای مستند نزدیک می شویم این چینشِ برش هایی از مصاحبه ها در مستند به خوبی قابل لمس است. مستندساز در تدوین به آرامی پرده از فاجعه و ظلمی بر روان عده ای روستایی که دستشان به جایی بند نیست، بر می دارد. با این چینش اطلاعات، به وضوح مستند «آه ای وطن» تاکید را بر موضوعِ روان آدمهایش می گذارد و به همین صورت موضوعِ آوارگیِ جبرآمیز برجسته می شود. در این حالت آنچه اهمیت می یابد ساخت سد یا سلب حق زادگاه از عده ای روستایی بی گناه و نا آگاه در مستند نیست، بلکه نتیجه ای که سیاستی غلط در قبال روح و روان یک جامعه ی کوچک روستایی می گذارد، در مستند در مرکز توجه قرار می گیرد.

مستند «آه ای وطن» اثری کوتاه است که پیامدهای توسعه را نیز نشانه می رود. یقینا اگر مستندسازی دیگر بخواهد درباره ی سد و مزایای آن بر ساکنان و اقتصادِ حوالی این روستا و شهرهای همجوار آن، اثری تولید کند، می تواند به نکات مهمی از توسعه و فواید آن اشاره نماید، اما در مستند «آه ای وطن» مستندساز به تمامی با حذف همه ی آنچه با این ساخت و ساز عاید مردم خواهد شد، سویه ای دیگر از فاجعه را به تصویر می کشد. اینکه آسیب های روانی  در یک سیاست توسعه محور، فراموش شدنی نیست و واقعیت دارد.