در فقدان مدیریت اقتصادی

عنوان مستند و خاصه کلمه «حاج» که قاعدتا برای جنسیتی مردانه به کار می رود، با وجود زن بودن شخصیت محوری، کنایه ای است به ویژگی های رفتاری زنی که بر طبق فرهنگ منطقه، مطابق با جنسیت خود عمل نمی کند. به همین دلیل این عنوان از یک سو هم معرف کاراکتر اصلی مستند و از سویی بیانگر تلقی جامعه از اوست. مستند پرتره ای است از زنی ساکن انارک از توابع نائین اصفهان که در احیا و ایجاد اقسام مشاغل و امور خیریه برای زدودن نیازهای نیازمندان تلاش می کند. 

مستند «حاج مهین» صرفا یک پرتره با ظواهری برای توصیف یک زن با اعمالی خیرخواهانه نیست.

مستند «حاج مهین» اثری ساده و توصیفی است که فاقد گفتارمتن و متکی بر دوربینی است که در پی شخصیت محوری پیش می رود تا جزئیات روزمره و شرایط زندگی اش را ثبت نماید. علاوه بر این، مصاحبه با آشنایان و اقوام نیز راهکاری دیگر برای بازشناخت این زن است و همچنین تصاویری زنده از تلاش او در انجام کارها و مدیریت شغل ها نیز در مستند به تصویر در می آید.

نکته ای که در مستند «حاج مهین» به چشم می آید و شاید این نکته در انگاره مستندساز برای تولید نقشی نداشته، پرداختی بدون حاشیه روی شخصیت اصلی یعنی «مریم طالبی» است و این مساله باعث می شود بیننده به عنوان یک ناظر تنها فعالیت پیگیر زنی برای کارآفرینی و همیاری با مردم را شاهد باشد و با برداشتن این لایه ظاهری آن انگاره که فقدان اراده ای مدیریتی برای بهبود شرایط است را کشف نماید. به زبان دیگر در طول روایت، ما به عنوان بیننده تنها شاهد امور انجام شده یا اعمال زن هستیم و مستندساز به صورت مستقیم به دلایل ضعف ها و نقصان در امور کلان اشاره ای نمی کند. این بدان معنی است که مستندساز تنها تلاش کرده است تا معلول را به تصویر بکشد و کشف علت را در اختیار بیننده بگذارد. برای درک این نکته کافی است در پایان مستند از خودمان بپرسیم «چرا باید زنی عادی از بطن جامعه با سن و سالی رو به پیری همچنان در تلاش برای زدودن فقر یا همیاری با جامعه ای باشد که پر از نیازمندانی فراموش شده است؟» یا سوال دیگر اینکه «دلیل تمام این تلاش های زن برای کمک به همنوعان چیست و چه کسانی متولی اصلی رفع این محرومیت هستند؟» مستندساز برای نزدیک کردن ما به این تفسیر در یکی از سکانس ها تصاویری از جلسه دید و بازدید مردمی نماینده مجلس شهرستان را نشان می دهد. در این سکانس به روشنی بی خیالی متولی برای رفع نقص بیان می شود و انتقادی جزئی به عملکرد نماینده قابل درک است. یا در بخشی دیگر از مستند، به صورت شفاف درباره شرکت در انتخابات شورای شهر و حتی برنده شدن در آن حرف می زند، اما دلیل انصراف از ادامه کار را ناتوانی در احقاق حق مردم می داند. دلیل او برای انصراف این است که در آن منصب نمی توانسته به اندازه زمان بی مسئولیتی کاری از پیش ببرد. همین کافی است تا بپذیریم انگاره مستند به صورت محسوس اشاراتی بر ناتوانی سیستم یا فرد کارآفرینی که جذب سیستم می شود و کارآیی اش را از دست می دهد، دارد.

به همین دلیل می توان ادعا کرد مستند «حاج مهین» صرفا یک پرتره با ظواهری برای توصیف یک زن با اعمالی خیرخواهانه نیست. مستندی است که زیرکانه در درون خود از ضعف های مدیریتی پرده برداری می کند. پخت نان و فروش آن برای درآمد زایی قشری ناتوان از نظر مالی، قالی بافی و احداث کارگاهی برای تامین معاش قشری دیگر، درخت کاری، کمک به خانواده متوفیان برای مناسک کفن و دفن و کار در غسالخانه، جمع آوری و فروش گیاهان کوهی در قالب یک تعاونی، تولید مصنوعات دستی و مواردی از این دست مشاغلی است که همگی با تلاش او ایجاد می شود تا برخی از کاستی ها در جامعه کوچک او رفع گردد و همه اینها خود به خود اشاره ای بر ضعف ساختار مدیریتی دارد.

پایان مستند نیز با بیماری زن همراه است. نمایی کلوزاپ از او که از بیماری رنج می کشد و این سکانس کنایه ای است از تنهایی او در روزگار درماندگی و ناتوانی که البته می تواند به صورت موجز تلنگری باشد برای آینده او که از نظر سنی زمان زیادی تا از کارافتادگی ندارد.