هفتمین جشنواره تلویزیونی مستند

جشنواره مستند، جشنواره تلویزیونی مستند، جشنواره فیلم، جشنواره عکس و جشنواره مستند نگاری

نقد مستند «مضیف»

نقد مستند «مضیف»

رحیم ناظریان

یک ضیافت به صرف قهوه

«مضیف» به معنی محل ضیافت، مکانی برای پذیرایی است که در مناطق عرب نشین خوزستان ساخته می شود و در مستندی به همین نام به بررسی قرار می گیرد. قدمت ساخت و استفاده از چنین مکانی طبق آنچه در پژوهش مستند بدان اشاره شد به چهارهزار سال می رسد و امروزه همچنان با وجود تغییر در مصالح و شکل ساخت مورد توجه قرار دارد.

مستند «مضیف» جدای اینکه سوژه را معرفی می کند، در بحث تولید در اکثر زمانها فاقد جذابیت است.

در مستند «مضیف» از چگونگی ساختن این سازه تا کارکردهای آن شرح داده می شود و مستند بیشتر از هر جنبه دیگری تنها بر معرفی خود سوژه تاکید دارد. به تعبیری آدمهای حاضر در مستند هیچکدام نقشی اصلی در روایت ندارند و همگی آدمهایی فرعی اند تا اطلاعاتی درباره مضیف ارائه دهند.

روایت مستند نیز بر این اصل استوار است که هر چه از زمان فیلم می گذرد اهمیت کاربری این سازه بیشتر به چشم بیاید. اینکه این مکان، فقط جایی برای استراحت و دید و باز دید نیست و جایگاهی قابل احترام با مناسکی رسمی دارد. مراسم آماده کردن قهوه و شکل نوشیدن آن و همچنین چگونگی مراجعه مهمانان به ضیافت نکاتی است که احتمالا اغلب مخاطبان غیر بومی یا حتی بومی مستند تا کنون اطلاعاتی درباره اش نداشتند.  

یکی از نکات جذاب درباره خود ضیافت و چگونگی اجرای آن، مراسم نوشیدن قهوه است که بخشی از مستند بدان اشاره می شود. شیوه و رسم و یا مناسکی که به صورت یک آئین درآمده و قواعد خاص خود را دارد. نکته اینجاست از نظر شباهت می توان این مناسک قهوه را بسیار بسیار نزدیک به مراسم «چای» در ژاپن دانست که از جهات زیادی هر دو مورد دارای ویژگی هایی مشترک هستند. دلیل اینکه در ادامه این نوشتار به مناسک چای ژاپنی اشاره می شود، قیاس یا ارتباط این دو آئین با یکدیگر نیست، بلکه هدف کشف این نکته است که مناسک مضیف در خوزستان نیز می تواند همچون آئین مشابه اش در ژاپن دارای دلایل فرهنگی و ریشه هایی باستانی باشد.

در مراسم چای‌نوشی یا مراسم چای در ژاپن، میزبان که به او «استادِ چای» نیز می گویند در جایی به نام اتاق چای که مکانی سنتی است مراحل آماده سازی مراسم و چای را انجام می دهد و همچون نمونه ایرانی در مضیف که تهیه قهوه است، از مهمانان برای صرف آن پذیرایی می کند. در هر دو مورد پاکیزگی محیط اهمیت قابل توجهی دارد. هر دو به نوشیدن چیزی که شباهت زیادی به هم دارد یعنی قهوه و چای پرداخته اند.

در نمونه ژاپنی و فیلمی که تخت عنوان «مرگ استاد مراسم چای» 1989 ساختۀ «کی کومای» شاهدش هستیم، میزبان وظایفی دارد که بی شباهت به نمونه ایرانی اش نیست. از طرفی دکتر سید آیت حسینی، دانش‌آموخته دانشگاه توکیو در کتابی تحت عنوان «وابی و سابی» (۱۳۹۷) انتشارات پرنده، اینطور میزبان مراسم چای را توصیف می کند. «میزبان (استاد چای) میهمانان را به داخل فرا می‌خواند. پس از آن‌که میهمانان در جای خود قرار گرفتند، نقش استاد چای به‌عنوان میزبان آغاز می‌شود تا با حرکات تمرین شده و شاعرانه خود از میهمان‌ها پذیرایی کند. میزبان آب می‌جوشاند و پودر چای سبز موسوم به «ماچّا» را در کاسه‌ای آب جوش حل می‌کند و برای این کار از فرچه‌ای چوبی ساخته شده از نی خیزران به نام «چاسن» استفاده می‌کند. وقتی چای آماده شد، در پیاله‌ای بین میهمان‌ها دست به دست می‌شود و همه اندکی از آن می‌نوشند. معمولاً شیرینی مختصری نیز به همراه چای صرف می‌شود.»

جالب اینکه در مراسم قهوه در مضیف نیز تمام این موارد با اندکی تغییر قابل مشاهده است و مستندساز با تاکید به کل مناسک می پردازد. چرخیدن میزبان بین مهمانان و ریختن قهوه در فنجان و انجام اعمالی تمرین شده و با مهارت و البته خواندن شعر جزئی از مراسم مضیف است.

حال نکته اینجاست خود مستند «مضیف» جدای اینکه سوژه را معرفی می کند، در بحث تولید در اکثر زمانها فاقد جذابیت است. پلانهایی تکراری و شرح موضوعی واحد به واسطه حضور چند نفر و با زبان چند نفر، مصاحبه هایی که می توانست نباشد و اطلاعات آن در خلال گفتگوهای مهمانها به مخاطب منتقل شود، پرداختن اجرایی و نمایشی و تصویری بر چالش های اجتماعی که مضیف مسبب رفع آن است و نه بیان اینها با گفتگو و به شکل مستقیم و… مواردی است که مستند را از ریتم می اندازد.

منظور، ارائه پیشنهاد به مستندساز برای تولیدی با شمایلی دیگر نیست، اما یک سوال را می توان در این زمینه طرح نمود و آن اینکه: اگر پژوهشی مفصل درباره مضیف و خاصه مراسم قهوه صورت می گرفت، این امکان آیا وجود داشت در قالب علوم تطبیقی، با اتکا به نمونه ژاپنی اثری اینچنین با پتانسیل بالا را تنها با سویه ای توصیفی و گزارشی تولید نکرد؟

به نقد این مستند چه امتیازی می دهید؟
5/5 - (1 امتیاز)


راهنمای امتیازدهی

نقد و نظر خود را برای ما ارسال کنید

بدون دیدگاه