گزارشی از یک مراسم آئینی

 مستند به یک مراسم آئینی در روستای اسحاق آباد از توابع استان خراسان رضوی می پردازد که بر حلیم پزی و تعزیه اختصاص دارد.

اهمیت این مراسم آئینی تا حدی است که شهرت روستای یاد شده را رقم زده و هر ساله عده زیادی برای شرکت در آن به این منطقه مراجعه می کنند. روایت در مستند، خطی و بر پایه مراحل مختلف انجام و تدارک مراسم است. اینگونه که در پلان های آغازین ذبح گوسفندان و تهیه اقلام مورد نیاز نمایش داده می شود و در ادامه بخش هایی از پخت حلیم و تدارک تعزیه مورد بررسی قرار می گیرد.

در مستند «یادواره» خلاقیتی که مبتنی بر فرم باشد وجود ندارد.

مستند صرفا یک گزارش است. اطلاعاتی از یک مراسم می دهد و بیش از این وظیفه ای برای خود متصور نیست. مصاحبه با یک کارشناس که نکاتی درباره مراسم ارائه می کند و گفتگو با یک تعزیه خوان خبره که او نیز در حوزه خود اطلاعاتی را منتقل می کند، همگی در راستای گزارشی بودن مستند است که مشخصا پیداست تولید کننده هیچ فراز و فرودی برای شیوه ای تازه یا جذاب در اجرا قائل نیست. به جرات می توان گفت مستند جز چند پلان، هیچ صحنه ای یا پلانی که حاوی کشش باشد ندارد. جذابیت در تعزیه خوانی است یا صحنه هایی کوتاه از پختن حلیم که البته به صورت پراکنده در اثر قرار گرفته است. چنین مستندهایی با چنین سوژه ای، خطری از جانب همین عنصر یعنی «کشش» در خود دارند. اینکه ممکن است اغلب صحنه ها در حدود آموزش طبخ یک خوراکی تنزل کند و نگاهی خلاقه در اثر وجود نداشته باشد. برای رفع این خطر، احتمالا دوربین و زاویه دید مستندساز اهمیت بسیار زیادی می یابد. برای دور ماندن از کرختی یک گزارش، انتخاب فرم ارائه و اجرا جایگاهی ویژه دارد. نظم و ترتیبی که اغلب چنین آثاری دارند و یک مراسم آئینی را پله به پله شرح می دهند، علاوه بر اینکه خطی روایی ایجاد می کند، می تواند خطر به کلیشه رفتن را نیز ایجاد نماید. استفاده از نماهایی نزدیک و البته بسته به فرم اثر، پلانهایی طولانی یا کوتاه و ایجاد یک ریتم تند یا کند می تواند تفاوت را رقم بزند. در مستند معدود نماها و قابهایی وجود دارد که سعی در بیان جزئیات می کند، اما به طور کل دوربین با فاصله از همین جزئیات مهم قرار می گیرد و در فرمتی ثابت در حد یک ناظر اطلاعاتی را ثبت می کند.

در مستند «یادواره» خلاقیتی که مبتنی بر فرم باشد وجود ندارد. تصاویر با یک روند خنثی پشت سر هم می آیند و می روند. حتی صحنه های مربوط به تعزیه خوانی نیز همان چیزی است که در گزارش ها و آیتم های تلویزیونی می بینیم. دروبین در اغلب پلانها جایی قرار گرفته تا صرفا استاندارد اولیه تصویر برداری را رعایت کند. هیچ حرکتی یا جا به جایی یا تغییر حالتی در دوربین وجود ندارد تا این تصور به وجود بیاید که مستندساز فقط ساده ترین روش (و البته اصولی) برای تصویربرداری را در نظر گرفته است.