صداهایی در اطراف زوجی ناشنوا

روایتی موازی از زندگی دو خواهر ناشنوا که با ازدواج از یکدیکر جدا شده اند و هر یک در شهری زندگی می کنند. البته این موضوع اصلی مستند نیست. ماجرا درباره نوعی از زیست است که به دلیل ناشنواییِ پدر و مادر، فرزندان تازه به دنیا آمده یا خردسال آنان نیز نیازمند روش هایی برای تربیت هستند. اینکه آیا کودکی خردسال قبل از رسیدن به مرحله حرف زدن، باید زبان اشاره مخصوص ناشنوایان را بیاموزد یا صرفا همچون باقی کودکان بدون آموزش، گفتگوی زبانی داشته باشد. زبان اشاره برای افراد ناشنوا به عنوان ابزاری بیانی، کاربرد دارد و اینجا مساله این است که استفاده یا فراگیری این ابزار برای کودکی که مشکل شنوایی ندارد، اما والدینش ناشنوا هستند، چگونه است؟

مستندساز دنیایی که خلق می کند را از منظر خودش می بیند و ناشنوایی هیچ تاثیری در روند تولید یا ایجاد فضا ندارد.

مستند علاوه بر به تصویر کشیدن زیست پدر و مادر و پرداختن بر جزئیات زندگی آنها، همچون شغل یا روابط شخصی، توجه را بر نوع تربیت کودکان آنها می گذارد. روایت موازی نیز به این صورت است که دو خواهر یکی صاحب کودکی زیر دو سال و آن یکی منظر تولد کودکش است. یک خواهر چالشی دارد که کودک خردسالش را با زبان اشاره و زبان گفتار، به صورت همزمان تربیت کند و آن خواهر در شهری دیگر هنوز در حال سپری کردن استرس های طبیعی قبل از زایمان و سالم بودن فرزندش است.

مستند به صورت صمیمانه ای زندگی زوج ناشنوا و کودک خردسالشان را نمایش می دهد. همه چیز طبیعی به نظر می رسد و اصرار بر این است که این شکل از زندگی که هر دو طرف والدین از شنوایی بی بهره اند، طبیعی توصیف شود. به عبارتی این زوج دارای زندگی معمولی هستند که حاوی همه متعلقاتش هست. خودرو دارند و بی مشکل به سفر می روند، خانواده ای تشکیل داده اند، صاحب شغل هستند و مثل همه به امور معیشتی خودشان می رسند، روابط اجتماعی خودشان را دارند و… تمام این موارد به گونه ای در مستند «به من اشاره کن» توصیف می شود که تاکید مستندساز را بر این رویه از ماجرا نمایان می کند.

با این حال تنها در ورودی مستند است که زمینه ای برای دریافتی بهتر درج می شود. یکی خرید کالایی از فروشگاهی و ادای رمز کارت بانکی به فروشنده با زبان مخصوص به ناشنوایان که در این سکانس، منظور، بیان مشکلاتی از این قبیل است. فروشنده متوجه اعداد رمز کارت نمی شود و مرد ناشنوا مجبور می شود خودش اعداد را در کارت خوان درج کند. دیگری اشاره مستقیم مرد به زبان اشاره و نوع برخورد برخی از افراد جامعه به آن است. او درباره شکلی از تمسخر می گوید که برخی افراد بر ناشنوایان در حین مکالمه بدنی روا می دارند. مستند تنها در ورودی اش بر این چند مشکل می پردازد و باقی اثر زندگی معمولی و سرخوشانه شخصیت هاست. بنابراین مستندساز با درج همان یکی دو مورد از چالش ها، موفق می شود از نظر بیانِ موضوع تا حدودی موفق عمل کند.

نکته مهم فقدان ایجاد جهانی است که متعلق به ناشنوایان است. صدا در مستند همیشه هست و در معدود صحنه هایی با تغییراتی، این صدا با فرمی متفاوت شنیده می شود. نه اینکه تمام مستندهایی که درباره موضوع ناشنوایی هستند باید فرمی یک شکل داشته باشند و یا اینکه با بازی کردن با صدا، به ماهیت موضوع بپردازند. مساله این است وقتی اثری با چنین شخصیت هایی و موضوعی تولید می شود و ناشنوایی یکی از ارکان مهم اثر است، از نظر صدا، یقینا خلاقیتی می تواند وجود داشته باشد تا برای خلق یک جهان به اثر کمک کند. در مستند «به من اشاره کن» اشاره کردن و حذف صدا می تواند عنصری باشد که خلاقیت ایجاد کند. البته خلاقیتی نیست. دوربین و صدا و باقی عوامل همگی همانطور حضور دارند که مستندهایی معمولی درباره زندگی برخی افراد معمولی جامعه از این ابزار بهره می برند. مستندساز گاها از پشت دوربین با شخصیت هایش حرف می زند و ما مدام درگیر موضوع شنیدن هستیم. جهانی که معنای سکوت دارد در چنین مستندی چه جایگاهی خواهد داشت. فراغت از سر و صدا های محیط برای این آدمها چگونه است؟ بهره برداری از سکوت تا چه میزان می تواند در ایجاد اتمسفر کمک کند؟ مهمتر اینکه چرا مستندی که در آن ناشنوایان حضور دارند تا این اندازه مصاحبه وجود دارد؟

مستندساز دنیایی که خلق می کند را از منظر خودش می بیند و ناشنوایی هیچ تاثیری در روند تولید یا ایجاد فضا ندارد. وقتی چنین زاویه ای در اثری وجود دارد، این نکته برجسته می شود که مستندساز نتوانسته است تمام مرزهای بین خود و سوژه را بردارد و همچنان با فاصله ای دور و از بالا به آدمهایش نگاه می کند. این در حالی است که در ظاهر مستندساز تلاش داشته این رویه را القا کند که کاملا در زندگی آنها غرق شده و حتی جزئی ترین مناسبات قابل نمایش آنها را پوشش داده است.