دری برای خانه و سنگی برای گور

محرزی، از توابع خرمشهر، روستایی است که موضوع مستند در آن واقع شده و ماجرا شرح زندگی زنی است که اوایل سالهای دهه نود در همین منطقه درگذشته است. بنابراین مستند پرتره ای است که شخصیت مورد نظرش سالیانی است در قید حیات نیست و همین سبب شده است تا مستندساز برای توصیف او از مصاحبه با اهالی و همینطور بازسازی استفاده کند.

زنی که حتی بعد مرگ نیز گورش سنگ قبری ندارد.

«مالیه» اثری تلخ و غم انگیز است که وقایع زندگی زنی تحت همین نام را در طول سالهای جنگ و پس از آن شرح می دهد. او که در روزگار جنگ و تبدیل شدن روستای محرزی خرمشهر به یکی از خطوط مقدم، هیچگاه روستا و محل زندگی اش را ترک نکرد و در طول آن سالها علاوه بر اصرار در ماندن، کمک رسانِ نیروهای ایرانی در جنگ بود.

ماجرا صرفا توصیف زندگی این زن نیست، بلکه موضوع اصلی بی مهری غیرقابل باوری است که چه در روزگار بعد از جنگ و چه حتی بعد از مرگ مالیه نصیب او می شود. با وجود اینکه مستند به شخصی می پردازد که دیگر در قید حیات نیست و به ناچار برای کسب و انتقال اطلاعات از او، گفتگو با اهالی روشی برای بیان ماجراست، مستندساز با ایجاد تنوع در همین مصاحبه ها تا حدودی موفق به بیان ریزه کاری های سوژه می شود. تصاویر آرشیوی از جنگ و گفتگوهای اختصاصی با اهالی محرزی و همچنین گفتارمتن اول شخص که از زبان خود مالیه توسط نریتور بیان می شود و در نهایت بازسازی روزمرگی های «مالیه» سبب می شود تا مستندساز با چنین تمهیداتی کشش لازم برای پیگیری روایت را ایجاد نماید. هر کدام از این روش ها در جای جای مستند و به صورت پی در پی بخشی از جریان اطلاعات و توصیف شخصیت را به عهده دارد.

در طول مستند و در صحنه های بازسازی، مستندسازبه شکلی عامدانه، چهره بازیگر در نقش مالیه را نشان نمی دهد و در قاب هایی که صرفا اعمال او را پوشش می دهد، سعی در پنهان نگاه داشتن چهره اش دارد. البته این مورد با هدفی کارآمد جمع بندی می شود. اصرار مستندساز به نشان ندادن چهره بازیگر، در سکانس پایانی به شکل غافلگیرکننده ای جمع بندی می شود، چرا که تصاویری واقعی از خود مالیه، متعلق به یک سال قبل از درگذشت او در بخش پایانی مستند نمایش داده شده و مخاطب برای اولین بار شاهد دیدن چهره واقعی زنی است که در طول مستند به صورت مداوم از ایثار و البته رنج هایش اطلاعات زیادی کسب می کنیم. قبل از رونمایی از چهره مالیه، مستندساز در یک جانمایی جالب توجه، عکس پرسنلی مالیه را در دست یکی از اهالی روستا نشان می دهد که این عکس نیز مقدمه ای برای ویدیوی پایانی است. مستندساز ایده اش را برپایه همین عدم نمایش چهره مالیه قرار می دهد و روند روایت نیز به گونه ای است که مخاطب بی صبرانه منتظر چنین پرده برداری می ماند. عدم نمایش چهره در صحنه های بازسازی شده یک جور حس احترام نیز هست. مستندساز نخواست تا ویدیوی پایانی و واقعی از چهره مالیه را با بازسازی مخدوش کند.

موضوعی که تلخی ویدیوی پایانی و نمایش چهره واقعی مالیه را چند برابر می کند، بی تفاوتی جهان پیرامون بر فقر و زندگی بسیار سخت اوست. زنی که با وجود ایثار در زمان جنگ و رشادت هایی، هیچگاه به چشم نمی آید و در کپری دو در دو متری، حتی از عوامل پشت دوربین تقاضای ساختن دری برای خانه بسیار کوچکش دارد. لبخندی که بر لب دارد و افسوسی که در چهره اش نمایان است به شدت دردآور است. از دلتنگی اش برای خانواده می گوید و مختصری درباره دوران جنگ و گذشته می گوید. البته مالیه در آن تصویر واقعی از خودش، با احترام دری برای خانه اش طلب می کند که این می تواند زمینه ای برای نکته اصلی رویداد یعنی فقدان سنگ گور در پایان مستند باشد.

مستند نگاه انتقاد آمیزی بر سرنوشت چنین افرادی دارد که حالا فقط از مجرای دوربینی جستجوگر می شود درباره شان اطلاعاتی اندوهناک کسب کرد. زنی که حتی بعد مرگ نیز گورش سنگ قبری ندارد. دوربین در پلان پایانی از گوری خاکی و احاطه شده در میان گورهای دیگر به طرف آسمان اوج می گیرد و تنهایی مالیه و فراموش شدنش را مجدد به رخ می کشد.

مستندساز با اشاره به فراموش نمودن چنین فردی، در طول مستند، پیکان نقد را به صورت مستقیم به سوی متولیانی که باید به زندگی مالیه و حتی به مردن او توجه می نمودند، ولی کوتاهی کردند، نمی گیرد. حتی درباره خانواده او نیز اطلاعاتی داده نمی شود. از این جهت که خود مالیه در سکانس پایانی می گوید به خاطر بزرگ کردن برادران یتیمش ازدواج نکرد و زندگی اش را وقف آنان نمود، باز هم اشاره ای بر آنان در مستند نیست. به عبارتی مستند می توانست پرداختی مفصل تر بر همان برادرانی داشته باشند که مالیه برایشان مادری کرد و یا به صورت مستقیم پای مسئولینی را به میان بکشد که در خواب غفلت و بی مسئولتی خود غرقند.