روایتی بی کنش از زادگاه یک اسطوره

«ردی از یک مرد» فارغ از کلیشه های رایج و فرمایشی مستندهایی با موضوع شهید سلیمانی که مدام تاکیدشان بر نظامی گری سوژه است، اینبار به سراغ زندگی عادی او می رود تا وجهی از شخصیت غیر رسمی او را نمایش دهد. ایده مستند نیز کاملا بر همین غیرنظامی بودن استوار است. به همین دلیل روایت در روستای «قنات ملک» که در 200 کیلومتری استان کرمان واقع شده و روستایی عشایرنشین است و زادگاه سوژه نیز هست می گذرد.

شاید اینطور بتوان تفسیر نمود که تاکید مستندساز بر نمایش روزمرگی اهالی روستا در حین خاطره گویی از شهید، دلیلی دارد

با وجود زاویه ای تازه در ایده اولیه برای معرفی یک اسطوره نظامی، مستند «ردی از یک مرد» در اجرا و بیان تصویری به شدت ساده انگارانه است. تمامیت مستند بدون هیچ فراز و فرودی و بدون در نظر گرفتن روایتی که حاوی اوجی یا فرمی قابل اعتنا در روایت باشد پیش می رود. بدین گونه که از ابتدا تا انتهای مستند صرفا شاهد سخن وری اهالی روستا در باب خاطرات با سوژه و نقل دیدارهای شهید با مردم محلی هستیم. اهالی، نوبت به نوبت مهمان دوربین مستندساز هستند و با کمترین خلاقیت وقایعی خاطره محور را تعریف می کنند و هیچ مزیتی بین هیچکدام از سکانس ها نیست. فقط خاطره گویی است که پشت سر هم روایت را پیش می برد و فقط یک چینش ساده‌ی این خاطره گویی هاست که تحت نام تدوین ارائه می شود.

به طور مثال در اکثر سکانس ها و در خلال خاطره گوییِ تک تک اهالی روستا، دوربین به صورت منفعل در حال ثبت تصاویری از روزمرگی آدمهای سخنگوست. شخصی خاطره خودش از شهید را نقل می کند و دوربین چایی نوشیدن، راه رفتن، بیل زدن، بازدید از باغ میوه و چنین تصاویر بی کارکردی را نمایش می دهد. سوال اینجاست وقتی شخصی در حال ذکر خصایل نیکوی اخلاقی یک شهید است، چای خوردن او یا مدام راه رفتن او در یک باغ یا کوچه چه کارکرد تصویری در قبال گفته هایش دارد؟ پاسخ، یک هیچ بسیار قاطعانه است که دلیل بسیار روشنی نیز پسِ پشت آن نهفته مانده. اینکه مستندساز تنها توجه و تاکید و دست آویزش، سخن وری آدمهایش بوده و خودش برای بیان و اجرای این سخنوری ها هیچ ایده ای ندارد.

شاید اینطور بتوان تفسیر نمود که تاکید مستندساز بر نمایش روزمرگی اهالی روستا در حین خاطره گویی از شهید، دلیلی دارد با این رویکرد تا جریان غمزده زندگی در روستای «قنات ملک» پس از شهادت اسطوره شان را به تصویر بکشد. به زبان دیگر شاید مستندساز قصد این را داشته تا بگوید نیتش ساخت مستندی درباره زندگی عادی شهید بوده و به همین دلیل تاکیدش را بر نمایش زندگی عادی مردم نیز گذاشته و جنبه زیباشناختی مستندش بر همین اجرا و بیان روزمرگی است. یا اینکه مستندساز می خواسته فضایی را در قبال روستا خلق کند تا معرف کرختی زندگی آنها پس از شهادت اسطوره شان باشد. با این حال نمایش این روزمرگی هیچ سنخیتی با تب و تاب خود شهید در روزگار حیاتش به نقل از محتوای خاطرات اهالی، ندارد. به عبارتی حتی وقتی اهالی روستا در حال نقل خاطراتی از تحرک و سرزندگی شهید هستند نیز مستندساز با بازسازی آن وقایع همچنان فارغ از شور و هیجانِ سوژه، اقدام به شکل دهی پلانها و سکانسهایش می کند. به طور مثال در صحنه نقل خاطره اهدای مواد غذایی به مردم روستا توسط شهید، مستندساز تصاویری بازسازی شده با این محتوا را نمایش می دهد که همچنان بی روح است و هیچ سرزندگی در آن دیده نمی شود. مگر نه اینکه کلیت مستند درباب همین سرزندگی شهید در روزگار حیاتش و قصد مستندساز، نمایش این شور و حرارتِ شهید برای سر زدن به مردم زادگاهش و عدم فراموشی اصالتش بوده، پس چگونه است که کرختی و بی رمقی در تمام پلان ها و سکانس ها مشهود است؟

یکی از ایرادات اساسی مستند، عدم توجه یا ساخت یک روایت مشخص با یک نظم یا ترتیب یا یک فرم است. به طور مثال خاطرات نقل شده توسط اهالی در مرحله تدوین چینش و بازنشانی نمی شود تا از دل این خاطرات، سکانس هایی با موضوعی واحد شکل بگیرد. به طور مثال چندین نفر از اهالی که خاطراتشان را نقل می کنند در جایی از حرف هایشان درباره خوش اخلاقی شهید می گویند. مستندساز تنها کاری که در تدوین می کند این است که فرم اثرش را بر چینش حضور نوبت به نوبت همین اهالی می گذارد و از نظر موضوع فرعی یا جزئیات، هیچ تقسیم بندی مشخصی را لحاظ نمی کند. آدمها نفر به نفر جلوی دوربین حاضر می شوند، حرفهایشان را می زنند و می روند و این در حالی است که فقط دوربین در حال ثبت بی روح ترین لحظات زندگی آنهاست. مستندی که کمترین اهمیت را به کنش می دهد.