موافقین و مخالفین یک پروژه

چالش های زیست محیطی احداث یک واحد تله کابین در جنگل های گرگان با زاویه دیدِ اول شخصِ یک درخت راش در مستند «راش شرقی» بررسی می شود. دلیل انتخاب این زاویه دید نیز علاوه بر تصور تاثیر بیشترِ موضوع بر مخاطب، محوریت خود درختان راش منطقه است که با طرح احداث تله کابین ممکن است دچار آسیب گردند. از همین رو مستند با سویه ای پژوهشی و مصاحبه از جهت هایی مختلف به موضوع می نگرد و اغلب مواردِ آسیب زا را بررسی می کند.

با این حال انتخاب زاویه دید اول شخص، تا حدودی مناسبت خود را با وجه پژوهشی اثر از دست می دهد. بدین دلیل که مستند صرفا شرح حال خود درخت نمونه راش و بیان آگاهی پیرامونی او نیست، بلکه زبان حال خود پژوهش گر مستند است. به زبان دیگر اگر مستند در مصاحبه ها با کارشناسان و مسئولین به جنبه های آسیب شناسانه و یا فواید پروژه تفریحی می پرداخت و در گفتار متن از زبان درخت، اطلاعات محدود به آن را بیان می کرد، می شد منطق این زاویه دید را درک نمود. بر خلاف این مساله، در مستند «راش شرقی» شاهدیم که مدعوین جلوی دوربین در روش مصاحبه، اظهار نظر کارشناسانه دارند و خود درخت نیز در «گفتارمتن» همین رویه را پیش می گیرد. درخت همچون یک کارشناس، نظر پژوهشی دارد و دلایل علمی و تاریخی ای را بر می شمرد که در حیطه دانش او نیست. در حالت نرمال، گفتارمتنی که از زبان درخت بیان می گردد می بایست درباره ویژگی های درخت و جنگل و جغرافیا یا حتی مشکلات محدود به خودش در حدود میزان آگاهی اش می بود و نه در ساحت یک دانای کل همه چیزدان تلقی می شد. سوال اینجاست چرا باید درخت در این شکل شاعرانه و تخیلی، صرفا خودش نباشد و همچون یک کارشناس سخن بگوید؟ آیا این امکان وجود داشت که بار آگاهی بخشیِ فراگیرِ مستند بر دوش خود مصاحبه شوندگان باقی می ماند و درخت راش نمونه، در این رویه شاعرانه، فقط محتوایی را ارائه می کرد که در چهارچوب دانایی خودش قرار داشت؟

درخت راش مورد بحث در مستند «راش شرقی» هم، فازی شاعرانه دارد و از مشقات خودش می گوید و رنجی را که از خبر احداث پروژه به گوشش رسیده بازگو می کند و هم اینکه همچون یک تاریخ دان درباره تله کابین توچال اطلاعاتی دارد و یا درباره احداث تله کابین در نقاط دیگر جهان اظهار نظر می کند. منطق الصاق متن گفتارمتن بر خود درخت نمونه در این موارد جور در نمی آید و صرفا یک ابتکار بدون دلیل به نظر می رسد که اگر این نکته خوب اجرا می شد بی شک کارکرد بهتری داشت.

مستند «راش شرقی» کاملا ساز مخالف با احداث پروژه را سر نمی دهد، بلکه نظر موافقین گردشگری شدن منطقه را نیز پوشش می دهد. به عبارتی مستند، یک طرفه به نقد مخالفت با مساله ورود نمی کند و جنبه های مثبت و منفی را همزمان نشان می دهد. متولیان اجرای پروژه و مخالفان آن و همچنین نظر مشورتی شهروندان در قالب مصاحبه به تناوب در مستند وجود دارد که اینها درک موضوع را تا حدود زیادی راحت تر می کند.

مواردی همچون راه دسترسی در جنگل، قطع ناگزیر درختان، حمل مصالح و نحوه ساخت، ترافیک قابل پیش بینی شهری و مواردی دیگر از این دست، از جمله اطلاعاتی است که مستندساز در پژوهش و مصاحبه هایش لحاظ می کند تا مخاطب از تمام زوایا به ماجرا بنگرد.