رنج‌هایی بی‌شمار در لباس امید

نکته ای که در مستند نایسر در نوبت اکران در خفا بیان می شود، عقب ماندگی منطقه ای ست که به دلیل حاشیه نشینی و قرار گرفتن در کنار شهری با امکانات بیشتر اتفاق افتاده است. نه اینکه خود سنندج به نسبت شهرهایی دیگر، داری تمایز هایی یا از سطح رفاهی بالایی برخوردار باشد، بلکه بحث اینجاست بین سطح رفاهی پایین و خیلی پایین تر، محله نایسر به دلیل حاشیه نشینی چالش هایی دارد.

با این حال در مستند «نایسر در نوبت اکران» آن زاویه دید قابل پیش بینی از محله ای که در تقسیمات رسمی کشوری، بین شهر یا روستا بودن معلق مانده، توسط مستندساز شکسته می شود. مستند قصدی برای نمایش مستقیم کمبودها ندارد و سعی می‌کند ایده اصلی اش را محدود به پتانسیل بومی و انسانی و توانایی های موجود حفظ نماید.

مساله اینجاست اگر هنرمندی حتی با نیتِ به تصویرکشیدنِ نقاط مثبت یک سوژه، ورود کند و این در حالی باشد که در واقعیت، سوژه مصائبی سخت را تجربه نموده و واقعیت با آنچه به تصویر در آمده متفاوت باشد، همچنان می شود در پشت این نگاه مثبت‌نگر، آن مشقت ها را به وضوح درک کرد.

مستند «نایسر در نوبت اکران» چنین حسی را القا می کند. شخصیت محوری فقط یک ابزار برای گشت و گذار در میان امید و ناامیدی است. زنی میانسال که به دلیل بازی در یک فیلم، البته به صورت آماتور، شوق اکران آن را در زادگاهش دارد، از ابتدا تا پایان مستند دعوت نامه ها و یا به اصطلاح،  بلیط های آن فیلم را به صورت گزینشی به دست اهالی می رساند. خط روایی مستند با همین رساندن دعوت نامه به دست افرادی با مشاغلی متفاوت شکل می گیرد. رساندن هر دعوت نامه یک بخش یا سکانس مستند را می سازد و معرفی آن شخص و حرفهایش درباره شغلش محتوای آن سکانس را شامل می شود. به طور مثال زن بازیگر دعوت نامه ای به دست مردی قالی باف، زنی منبت کار، یک ورزشکار، مردی در کارگاهی تولیدی و … می رساند. این فرصتی است تا هر کدام از این صاحبان شغل، کارشان را معرفی کنند.

بنابراین زن بازیگر وسیله ای برای هدفی دوم است. مستندساز با این روایتِ ساختگی می خواهد همان نکات مثبت که بدان اشاره شد را نمایش دهد. اینکه نایسر با وجود حاشیه نشینی و محرومیت، چنین امکان انسانی برای پیشرفت دارد.

در این حالت، حتی خود هنر سینما یا به طور کل ماهیت سینما که ترویج آن با وجود زنی میانسال و بومی (که به این هنر علاقه نشان می دهد و شاید عجیب به نظر برسد که او حتی تجربه بازیگری نیز دارد) خود به خود یکی از همان پتانسیل های یاد شده منطقه ای محروم به حساب می آید. یعنی مستندساز می‌خواهد گشت و گذار زن برای ارسال دعوت نامه را ابزاری قرار دهد تا بگوید محله نایسر که می دانیم سرتاپا محروم است، می تواند سینمادوست نیز باشد.

حال مکان سینمای پایانی فیلم را بررسی کنیم. کودکان و بزرگسالان که در طول مستند به صورت گزینشی شاهد بودیم به تماشای فیلم دعوت می شوند، خودشان صندلی های سینمایی در فضای باز را می چینند. این غافلگیری مستند است. به‌ عبارتی چنین مکان سرباز و سیاری برای فیلم دیدن دو نکته اصلی مستند را همزمان فاش می کند. یکی محرومیتی که سعی شده در طول مستند با نشان دادن استعدادها و مشاغل در خفا بماند و دیگری همچنان عریانی محرومیت مردم منطقه که در چنین شرایطی به سر می برند. اینگونه که نایسر، سینمایی با فضایی معمول برای تماشای فیلم ندارد و این خود یک نشانه محرومیت است و از طرفی ظرفیت تولید و بها دادن به سینما را می توان در مردمش دید.

سکانس پایانیِ سینمای سرباز، همزمان اندوه و شادی را به تصویر می کشد و زاویه دید مثبت‌نگر مستندساز را عیان می کند که به دور از منفی بافی می خواهد وجه امیدوارانه سوژه را حتی در مکانی که نامش سینما نیست، برجسته کند.

مستند «نایسر در نوبت اکران»، اثری است که ظاهری سرزنده و اما چه بخواهیم یا نخواهیم باطنی تلخ دارد. با اینکه میدانیم آدمهای جلوی دوربین در حال تولید و کار هستند و زندگی رونق دارد، اما درباره حاشیه نشین بودن، بالابودن هزینه زندگی در شهر اصلی مجاور و ساکن شدن طبقه ای ناتوان تر در این منطقه، درباره بی‌کاری، فقدان زیرساخت ها از معابر تا زیرساخت های دیگر و مواردی بسیار… نیز اطلاعاتی کسب می کنیم. اینها دلیلی بر عدم موفقیت مستندساز برای اجرای ایده اش نیست، بلکه می شود ادعا کرد گروه تولید موفق می شود فارغ از بیانی کلیشه که صرفا با ماتم به نمایش ماتم می پردازد و محرومیت را با نمایش محرومیت عیان می سازد، در محصول تولیدی اش با روایتی دیگرگون، لایه پنهان آن محرومیت را با نمایش استعدادها جلوی دید مخاطب قرار دهد.