مهاجرت از زیر پرچم

سوژه‎ی به ظاهر حساسیت‎برانگیز مستند، جذابیت موضوعی دارد. از این جهت که پرداختن بر ورزشکارانی که بنا به هر دلیلی در مسابقات بین المللی، دیگر زیر پرچم ایران حضور ندارند و به اصطلاح پناهنده کشوری دیگر می شوند یا با مهاجرت، پرونده ایرانی بودن خود در زمینه ورزش را می بندند، از آن دست موضوعات است که رسانه های ملی کمتر بدان می پردازند. حال در «بی‌خداحافظی» با کالبدشکافی چنین رویدادی مواجهیم و مستندساز تا جایی که ممیزی، اختیار را در دست نگیرد، ماجرا را از زوایایی مختلف بررسی می کند.

مستند «بی‌خداحافظی» تقسیم‎بندی سه گانه ای برای ماجرا طراحی می کند. پژوهش و مصاحبه، این امکان را در اختیار مستندساز قرار داده تا با اشراف بر موضوع، لایه هایی جدید از پدیده مهاجرت یا پناهندگی ورزشکاران ایرانی بردارد. عدم مسابقه با ورزشکاران اسرائیلی توسط ورزشکاران ایرانی و حساس شدن متولیان بین المللی هر رشته سبب شده تا در سال‌های اخیر برخی فدراسیون های جهانی محرومیت هایی را نیز برای ورزش ایران در نظر بگیرند.‌ مستند در بخشی مفصل، این عدم رویارویی را در دو زیر رده بررسی می کند. یکی عدم حمایت ارگان های داخلی با ورزشکارانی که مصلحتی با ورزشکاران ممنوعه رودررو نشدند و بنا براین بی‎توجهی اقدام به مهاجرت یا پناهندگی نمودند و دیگری ورزشکارانی که اتفاقا مورد عنایت مالی و معنوی داخلی قرار گرفتند، اما باز راه خروج را انتخاب کردند.  بخشی دیگر از مستند نیز بر ورزشکارانی اختصاص دارد که پس از رفتن پشیمان شدند و برگشتند.

«بی‌خداحافظی» از نظر سویه انتقادی تا جایی که معمولِ چنین تولیدات داخلی با چنین موضوعاتی است، خوب پیش می رود. دلیل حفظ مخاطب نیز می تواند پیگیری ماجرا در پلان هایی مرتبط به یکدیگر باشد. مستندساز به صورت موازی اطلاعات پراکنده اما مرتبط با هم که توسط افراد حاضر جلوی دوربین، بیان می شود را پشت هم می چیند تا روایتی واحد ایجاد کند. به عبارتی خط روایی مستند به دلیل اشراف مستندساز بر موضوع به خوبی پیش می رود و بیننده بدون سردرگمی، آن هم در برابر موضوعی که به راحتی در رسانه ای داخلی قابل پرداختن نیست، از فراز و فرود ماجرا مطلع می شود.

با این حال موضوعی حساس، در مدیومی چون مستند که تولیدی داخلی نیز هست، کار خود را می کند و آنچه باید به عنوان راهکار به صورت شفاف بیان شود، در معرض دید قرار نمی‌گیرد. به طور مثال تمام خواسته ورزشکاری که پناهنده شده، مساله ای مالی نیست و برخی از آنها فراتر از مناسبات حمایتی مالیِ داخلی و بنا بر دلایلی سیاسی که یک وجه آن محدودیت مبارزه با ورزشکاران اسرائیلی است، اقدام به ترک کشور نموده اند. مستند گرچه به این وجه ماجرا نیز می پردازد، اما همان محدودیت ها سبب می شود تا همه آنچه باید بدانیم را در مستند مشاهده نکنیم.

با این حال چنانچه گفته شد چنین آثاری می تواند فتح بابی برای تحقیق تصویری بیشتری برای مسائلی حساسیت زا باشد و مستند «بی‌خداحافظی» به نظر راهی را برای این امر گشوده است.