شماره هایی که از یاد نمی رود

مستندی آرشیوی پژوهشی که دو دهه خشونت و جنگ در افغانستان با عاملیت آمریکا را بررسی می‌کند.

چند «عدد» در مستند در کانون توجه قرار می‌گیرد تا با تاکید بر آن، دو نکته که ایده مستند بر آن استوار است برجسته شود. اعدادی همچون 2974 یا 91000 و یا 47245 که از یک سو، آماری فاجعه بار از کشتار نظامی و غیر نظامی را جلوی دید قرار می دهد و از سوی دیگر از منظر روایت یک چهارچوب برای مستند طراحی می‌کند.

مستند با چینش تصاویر آرشیوی و همچنین تطبیق گفتارمتن با تصاویر، به خوبی رویداد پژوهشش را بررسی و روایتی شفاف از جنگ یا تجاوز می سازد. در این میان اطلاعاتی که خود سربازان آمریکایی درباره جنایتهایشان در افغانستان بیان می کنند بر درک ماهیت یک جنگ نابرابر کمک می کند. آنجایی که استفاده از سلاح‌های شیمیایی همچون فسفر سفید بدون هیچ واهمه ای، توسط عاملان آن روایت می شود.

مستند موفق می شود تا از خود اعداد، چهره ای تلخ بیافریند. اینگونه که تکرار یا تاکید بر این اعداد یا شماره هایی ساده، آن را از «صرفا یک عدد بودن» خارج و مبدل به واژه ای هولناک می کند. اعدادی که به زعم خود مستندساز در گفتارمتن، برای ملت افغانستان فراموش شدنی نیست.

مستند «بازی اعداد» گرچه کاملا آرشیوی است، اما توانسته در بین بیشمار تصاویری که از دوران جنگ افغانستان منتشر شده، انتخاب هایی دقیق در راستای پژوهش و گفتارمتن خودش داشته باشد. مستنداتی زیادی وجود دارد که سربازان ناتو در مکان های عمومی و خیابان ها و خانه ها، مردم غیر نظامی افغانستان را به گلوله می بندند. تصاویری از جنایات ناتو و آمریکا که در خانه ها و خیابان و مساجد تا بیمارستان و حتی بیمارستان پزشکان بدون مرز کشتار راه انداختند، از نمونه های موجود در مستند است. مستند در بخشی از پژوهشش به ماجرای احقاق حق افغانستان در دادگاه های بین المللی و طرح جنایت جنگی آمریکا می پردازد که بی نتیجه بودن آن را نیز دلیل نفوذ آمریکا و قدرتش برای سرکوب عوامل خود دادگاه می داند.

نکته قابل توجه در چنین مستندهایی که از دور و تنها با اتکا بر داده هایی که در رسانه موجود است، اقدام بر پژوهش می کنند و به صورت میدانی در دل رویداد ورود ندارند، شکل مقاله محور آنهاست. در بازی اعداد نیز یک مقاله به صورت تصویری مستندسازی می شود و خود مقاله یا تفسیر نیز در قالب گفتارمتن بیان می گردد. اهمیت چنین مستندهایی اغلب در شکل تدوین و چگونگی پیشبرد روایت است که مستند مورد بحث به خوبی از عهده اش بر می آید.

با این حال ضعف اصلی چنین آثاری همان فقدان نگاه چندجانبه گرایانه است. تصاویر آرشیوی ممکن است در حالت کنونی از منابعی تهیه شده باشد که پیشتر، رسانه های دیگر اقدام به انتشار آن نموده اند و همین سبب می شود تا جذابیت بکر بودن، از میان برود. به طور مثال اطلاعاتی که پس از افشا و انتشار اسناد محرمانه ویکی‌لیکس، رخ داد، سبب شد تا آثار بسیار زیادی با اتکا بر آن اسناد تولید شود و ماجرای جنگ افغانستان نیز از این دست موارد است.

با این حال آنچه در مستند بازی اعداد مورد تاکید کارگردان است، تاریخ جنگ یا دلایل آن نیست، بلکه خود اعداد کشته‌شده‌هاست. نکته ای که مدام در طول مستند یادآوری می شود تا مخاطب در ورای یک جنگ با تمام مصائب اقتصادی و ویرانی هایش، جان و تنی که به واسطه آن نابود می شود را بهتر درک کند.