دوربینی سیال در میان رنگ ها

اگر قرار باشد رنگهایی که اغلب از گیاهان و مصالحی طبیعی تهیه می شوند و در کار رنگرزیِ تار و پود فرش و منسوجات بکار می روند، سخن بگویند، احتمالا این زبان، زبانی متفاوت از زبان گفتار روزمره است. به‌ همین‌ دلیل گفتارمتن در مستند «رنگ ها سخن می گویند» لحن و نحوی شاعرانه دارد.

«یاد دارم سخن پیر دانا را که گفت رنگ ها کلمه اند، همنشینشان که کنی، شعر می شوند، موسیقی می شوند… آنگاه می توان گوشه ای نشست و گم شد در جریان سیال نت در فضا.»

در تمام‌ زمان روایی مستند، این شکل بیانی، در کنار یک تصویربرداری با وقار سعی در ایجاد یک وحدت دیداری و شنیداری در مستند دارد. به عبارتی شاهد اثری هستیم که صرفا به دلیل نوستالژیک بودن موضوع آن، یعنی رنگرزی سنتی شهر کاشان، نیست که گفتاری شاعرانه را نمی شنویم، بلکه تمام عناصر دیگر اثر نیز چین حالتی را شکل می دهند.

اول اینکه تصویربرداری در محیطی محدود اتفاق می افتد. دوربین، اغلب در مکانی مشخص که کارگاهی سنتی برای رنگرزی است حضور دارد و همین مساله سبب می شود تا به دلیل محدودیت فضا، شاهد دوربینی جزئی نگر باشیم. به طور مثال همانطور که کلمه «سیال» را در گفتارمتن شنیدیم، در تصاویر نیز دوربین به شکلی سیال در محیطی محدود حرکت می کند. چرخشی نرم از روی پاتیل ها در محیط کارگاه و تمرکز بر نخ ها. یا نمایی آهسته از چکیدن قطرات رنگ از الیاف بر بستر پاتیل. یا نماهایی کوتاه و بریده بریده و البته درشت از اشیاء درون کارگاه و…

این شکل تصویربرداری علاوه بر اینکه از ملزومات کار در محیطی محدود است، کاملا با زبان گفتارمتن نیز همخوانی دارد. به همین دلیل می توان مستند «رنگ ها سخن می گویند» را از منظر فرم، اثری یکدست دانست.

مستند روایتی تاریخی و اکنونی از خود رنگ در شهر کاشان است. بستر تاریخی را می توان از اشاره به تمدن سیلک تا دوران صفویه مشاهده کرد و مهم اینکه از دوران صفویه تا چندی پیش نیز همان شمایل سنتی رنگرزی در این مکان حفظ شده است. گرچه بنا بر اطلاعاتی که در مستند میتوان یافت این هنر به دلیل ورود تکنولوژی و رنگ‌های مصنوعی و شیمایی اگر از بین نرفته باشد، هم اکنون در حال زوال است.

مستند «رنگ ها سخن می گویند» با تاکید بر شکل کار کارگاه های رنگرزی شهر کاشان، این نابودی را علنی می کند. دلایل مختلفی از جمله کهنسال شدن استادکاران و عدم توجه نسل های جدیدتر و همچنین مقرون به‌صرفه نبودن تولید،  مواردی است که هنری شاید هزاران ساله را به فراموشی می سپارد.

نکته جالب توجه دیگر در مستند «رنگ ها سخن می گویند» حضور عوامل تولید در کارگاهی رنگرزی متعلق به دوران صفویه است که به صورت سنتی به فعالیت می پردازد. چنین مکانی با قدمتی قابل توجه، در کنار رفرنس هایی که مستندساز برای برخی استدلال ها ارائه می دهد، فضای اثر را با با حال و هوایی سنتی همراه می‌سازد. تصویر دوک به کار رفته در نخ ریسی که بلافاصله با تصویر دوک باستانی در موزه همراه می شود و یا اشاراتی بر منبعی همچون نوشته های «ژان شاردن» سبب می شود تا مستند علاوه بر جذابیت روایی دارای استدلالاتی قابل تامل باشد‌.