زاویه ای شفاف تر درباره مافیا

قیاس کنکور به مسابقه «دو» که با شلیک طپانچه‌ای آغاز می شود، در عنوان بندی مستند، به خوبی درونمایه کار را نشانه گذاری می کند. چیزی شبیه به دویدنی بی امان که باید از دیگر رقبا سبقت گرفت و برای نتیجه گرفتن، زودتر از دیگران به خط پایان رسید، در این قیاس اشتراک دارد. در این میان حتی تشویق تماشاگران آن مسابقه نمادین دو، بی شباهت به ناظران داستان کنکور نیست.

با توجه به عنوان مستند و عنوان بندی استعاری آن، می توان خیلی زود در چند پلان آغازین، وعده دیدن مستندی را به خود داد که صریح تر، چالش ها و یا آنچه به عنوان مافیای کنکور می‌نامند را بررسی می کند.

مستند در قبال موضوع و محتوایی که ارائه می دهد و همچنین شکل ارائه اطلاعات، کارگردانی خوبی دارد. آنچه قرار است درباره کنکور از تمام زوایا بدانیم در مستندی حدودا ۴۵ دقیقه ای کنکاش می شود. این زاویه، هم از  جانب دانش آموزانی است که فشار اطرافیان را تحمل می کنند و به دلیل سختگیری ها و آمال هایی که ممکن است محقق نشود، آسیب می بینند و هم از زاویه خانواده هایی است که تمام آینده فرزندشان و یا آرزوهای محقق نشده خودشان را در دریافتی غلط، تنها در کنکور و تحصیل آنها می بینند. از سویی دیگر می توان مستند را بررسی لایه های پنهان کنکور در ورای دریافت خانواده و دانش آموز تلقی نمود. چرا که مستندساز صرفا چالش هایی خانوادگی را مد نظر ندارد و ماجرا را تا مرزهایی جدید گسترش می‌دهد. گفتگوهایی با دانش آموزان، خانواده ها و متولیانی که سمت هایی در قبال کنکور داشتند یا دارند و همچنین گفتارمتن و پژوهش، از جمله زوایایی است که مستندساز بدان توجه داشته تا اثر از حالتی تک‌بعدی خارج شود.

بودن یا نبودنِ مافیای کنکور و تعاریف و معانی و وجود یا عدم وجود آن، بخش زیادی از مستند را شامل می شود. به گونه ای که حتی در سکانس هایی که به ظاهر ارتباطی به این مافیا ندارد، می شود حضور آن را حس نمود.‌

مستند «سد در سد» علاوه بر نگاهی انتقادی، راهکارهایی نیز برای برون رفت از چالش ارائه می‌دهد و برای قابل استناد بودنِ داده‌ها، چهره هایی را جلوی دوربین می نشاند که گفته هایشان قابل تامل است. با این حال از مدیران یا آنهایی که قوانین کلی آموزشی را تصویب می کنند در مستند خبری نیست. گرچه می دانیم یکی از دلایل این عدم حضور، عدم تمایل آن متولی، برای حضور در چنین مستندی چالشی است.

مستند به طور کلی در بیان نکاتی تازه که پیشتر با آن مواجه نشده ایم، جالب توجه است و پرده از مواردی بر می‌دارد که احتمالا مخاطب تا کنون آگاهی مطلوبی از آن نداشت. سوءاستفاده هایی بی شمار از کنکور و آموزشهای مرتبط با آن، باندهای گسترده تقلب و یا حتی کلاهبرداری، وعده های پوچ برخی موسسات و… مواردی دیگر است که مستند را مبدل به اثری جالب توجه درباره یکی از سربسته ترین بحث های آموزش کشور یعنی کنکور می کند.